Genellikle başarılı olduğumuz şeylere bakarak, doğru karar verme fikri ile dolup taşarız. Başarı eşittir doğru karar. Ancak işler her zaman bizim düşündüğümüz gibi gitmiyor. Doğru karar vermemize olanak sağlayan ne? İyi bir karar vermemizin bir etkisi var mı? İnsanlara bu soru sorulduğunda genellikle aynı cevabı veriyorlar:
“Başarılı bir son!”
Toplum olarak her şeyi romantikleştirme üzerine yaşıyoruz. Sadece başarılı olan şeyler ve insanlar kutlanır mantığına hakimiz. Genelde kitaplar ve yazılar, başarılı insanlar üzerine yazılmıştır. Aslında bu bir noktaya kadar açık bir şekilde ortada. Ancak aynı zamanda da yanıltıcı. Başarılı bir sonuç çıkmayan vakaları gözden kaçırmaya meyilliyiz ve başarısızlığa baktığımızda, neden başarısız olduklarını açıklamak için genellikle hızlı davranırız.
Hepimiz hatalar yapıyoruz ve hata yapmaya oldukça yakınız. Hataları engellemek bu kadar kolaysa, neden pişman olduğumuz kararları veriyoruz?
Titanik’in durumunu ele alalım. Geriye dönüp baktığımızda, hepimiz biliyoruz ki Southampton’dan New York’a seyahat eden lüks yolcu gemisi birçok pahalı hata yaptı. Örneğin, Titanik’in yeterince filika taşımadığı bilinmektedir. “Acil durumlarda tüm filikalar kullanıldığında ne olur?” Birisinin kesinlikle sorduğu bir şey değil mi?
“Sadece bilmiyoruz! Biz orada değildik.”
Başka ilginç bir gerçek daha; Titanic 6 saat boyunca test edildi ve hiçbir zaman tam mürettebatla olmadı. Ondan sonra yolcuları doldurdular ve New York’a doğru yola koyuldular. “Yolcuları getirmeden önce bu şeyi daha fazla denemeli miyiz?” diye düşünüldü mü? Sanırım hayır.
Ama işte olay bu. Kimse Titanik felaketinin gerçekleşmesini istemedi. Ve kimse bunu tahmin etmedi…Titanik batana kadar.
Bütün bu masum insanlar ölmeden birkaç on yıl önce, Fyodor Dostoyevski ünlü bir şekilde şöyle dedi:
“Her şey başarısız olduğunda aptal görünüyor.”
Kötü Kararlar – İyi Kararlar
Başarıya bakmak ve bunu iyi bir karar vermekle ilişkilendirmek kolay bir yol. Asıl mesele, bu ifade aynı zamanda tam tersi. Başarısızlık her zaman kötü karar verme ile açıklanmamaktadır. Ancak, çoğu tarihçinin yaptığı budur. Ancak Dostoyevski‘nin dediği gibi;
“Gece yarısında başarısızlık her zaman açıktır.”
Titanik’ten sorumlu insanlar muhtemelen o zaman doğru kararları aldıklarını düşünüyorlardı. Titanik battıktan sonra, muhtemelen birçok şeyden pişman oldular. Ancak, iyi veya kötü kararların sonuçla ilgisi olduğunu sanmıyorum. Seeking Wisdom’un yazarı Peter Bevelin bunu iyi ifade ediyor:
“İyi kararlar, kötü sonuçlara sebep olabilir.”
Gerçek şu ki: Geleceği tahmin edemezsiniz. Bazen kötü kararlar, iyi sonuçlara yol açabilir. Bu yüzden insanların, nasıl “iyi” kararlar vermeyi öğreteceklerini iddia ettikleri zamanın anlamsız olduğunu düşünüyorum. Böyle bir şey yok. Hayatta çok başarısız olan bir kişi dahi size bunu söyleyecektir.
Zihinsel Modeller: Sonuca değil Sürece Odaklanın
Gerçek dünyada bir şeyin nasıl çalıştığına bakma biçiminize zihinsel bir model denir. Bir şey hakkındaki düşünme çerçeveni tümüyle ele alıyor. Ancak karar verdiğimizde, genellikle çerçevemiz hakkında düşünmez ve hemen potansiyel sonuçlar hakkında bir tartışmaya başlarız.
“Bu kararı verirsek ne olacak?”
Bu kapsamlı bir yöntem çünkü karar alma sürecinizi sorgulamıyorsunuz. Sadece sonuca bakıyorsunuz. Ancak kararınız için hangi özel düşünce çerçevelerini (zihinsel modeller) kullanabileceğinizi düşündünüz mü? İşlemi atlıyoruz ve karar vermek için doğrudan sonuca varıyoruz. Belki de bu zaman, kaynak veya bilgi eksikliğinden kaynaklanıyordur. Sebebiniz ne olursa olsun, karar alma sürecini tamamen atlamak asla bir bahane değildir. Çünkü sonuçtan bağımsız olarak kötü bir karar vermenin tek yolu budur.
Dolayısıyla, seçimlerinizin ne kadar başarılı olduğuna odaklanmak yerine, karar alma sürecinizin ne kadar kapsamlı olduğuna odaklanın. Zihinsel modeller hakkında her şeyi bilmek zorunda değilsin, ben de bilmiyorum. Çoğu sahte-entelektüel, zihinsel bir modelin yaşamda anlamlı bir şey elde etmek için onları kullanmak yerine, ne olduğu hakkında konuşmaya daha fazla zaman harcıyor. Sadece zihinsel modelleri tanımlamayı seviyorlar.
Ama ikimizin de bildiği gibi, uygulama olmadan bilgi yararsızdır.
Bu yüzden sadece bu konuya odaklanmanızı sağlayacak 3 kitap önerim var:
1) Peter Bevelin’den Bilgelik Aramak – Charlie Munger ve Warren Buffett’in zihinsel modellerini tartışıyor .
2) Nassim Taleb’in Rastgele Olarak Çarpması – Rastgele olayların sonuçları nasıl etkilediğini anlamanda yardımcı olur.
3) Richard Thaler ve Cass Sunstein’dan Nudge – Kararlarımızın farklı faktörlerden nasıl etkilendiğini açıklıyor.
Geleceği asla tahmin edemeyiz, var olan tüm zihinsel modelleri bilemeyiz. Fakat pişman olmadığımız kararlar alabiliriz.
Sadece düşünme sürecine odaklanarak, doğru olanı yaptığımızı her zaman söyleyebiliriz. Ve pişmanlıktan kaçınmanın tek kesin yolu ise sonuç ne olursa olsun pişman olmamak.
Doğru Olan Ne?
Hata yaptığımız için asla pişman olmamamız gerektiği açık. Her hata, sonuçta bir derstir. Ancak, kelimenin tam anlamıyla insanları öldüren başka bir pişmanlık türü var. Ne yaparsan yap, hepimiz hayatta acı çekiyoruz. Fakat Jim Rohn’un bir keresinde dediği gibi, ıstırabın bir farkı var:
“Hepimiz iki şeyden birinin acısını çekmeliyiz: disiplinsizlik, pişmanlık ya da hayal kırıklığının getirmiş olduğu acı.”
Hedeflerinize ulaşmak, kendinizi ve ilişkilerinizi geliştirmek, kitap yazmak, bir iş kurmak. Hayatta değerli olan şeylere ulaşmak için çok zaman, enerji ve fedakârlık gerekir.
Hangi tür acı daha çok acıtıyor? Karar vermek size kalmış.
Yorumlar (0) Yorum Yap