Jeofizik nedir sorusu pek çok anlamda insanlığa ait olan tarihsel bir merakla ilişkilidir. Tarihin ilk dönemlerinden bugüne dek merak, insanların eylemlerini etkileyen güdüler arasında yer almıştır. İnsanların sahip olduğu bu merak güdüsü çoğunlukla doğayı, evreni ve sosyal çevreyi anlama üzerine kuruludur. Jeofizik biliminin doğuşu ve gelişiminin tetikleyici faktörleri arasında merakın önemi azımsanmayacak kadar fazladır. Benzer şekilde doğal kaynaklardan yararlanma arayışı da bu bilimin doğuşunu hızlandıran gelişmeler arasındadır.
Jeofizik bilimi kısaca, yerküreyi anlama, anlamlandırma ve çeşitli yöntemler aracılığı ile çözümleme anlamına gelmektedir. Kuşkusuz merak ile birlikte yerküreye olan ilgiyi artıran bir diğer unsur ise faydadır. İnsanlık, endüstriyel döneme geçiş öncesinde oldukça sınırlı kaynaklardan yararlanmıştır. Endüstri Devrimi sonrasında ise bu durum tamamen tersine dönmüş, kaynaklardan hızla faydalanılmaya başlanmıştır. Jeofiziği doğuran diğer temel itici gücünse ekonomik ve sosyal çıkar olduğu böylece açığa çıkmış olur.
Jeofizik Biliminin Tarihsel Gelişimi Nasıl Gerçekleşmiştir?
Jeofizik nedir sorusu kadar önemli olan bir diğer soru, bu biliminin tarihsel olarak geliştiğidir. Dünyanın bugün anlaşılma yolculuğunda jeofizik, en çok yarar sağlayan bilimler arasında yer almaktadır. Bu nedenle de jeofiziğin tarihsel süreçte nasıl doğup geliştiği oldukça önem arz etmektedir. Aynı şekilde terimin de oldukça eskilere dayanan bir yolculuğa sahip olduğunu söyleyebiliriz. Terim ilk kez 1844’te bilim insanı Julius Fröbel tarafından yayılıma sokulur. Bu tarihin ardından ise Almanca kökenli bu terim, hemen her dilde çeşitli karşılıklar bulmaya başlar.
Jeofizik teriminin Türkçe karşılıkları arasında ise yer fiziği ve Arz-ı fizik gibi tanımlar bulunmaktadır. Jeofizik biliminin ilksel kökeni ise Antik Yunan’a kadar dayanmaktadır. Önce Thales, ardından Aristo ve diğer pek çok filozof, yerküre hakkında çeşitli fikirler öne sürmüştür. Thales, yerküre hakkında düşünürken, dünyayı oluşturan ana maddenin su olduğunu savunur. Aristo ise depremlerin, sıkışmış gazlardan kaynaklandığına dikkat çeker. Çağlar sonra ise petrole duyulan ilgiden kaynaklı olarak jeofiziğin en modern hâli ortaya çıkmıştır.
Jeofizik ve Jeoloji Bilimleri Arasındaki Fark Nelerdir?
Jeofizik ve jeoloji arasında kesin bir ayrım yapmak oldukça zordur. Lakin her iki bilimin paralel tanım kümeleri olduğu gibi aynı zamanda ayrımları da bulunmaktadır. En genel anlamıyla jeofizik, başta dünya olmak üzere gezegenlerin iç yapısını inceleyen bilim dalıdır. Jeofizik, yer kürenin derinliklerinde olup bitenleri çeşitli yöntemler aracılığı ile öğrenmemizi sağlar. Yalnızca insan eli değen mekânların değil aynı zamanda ulaşımı mümkün olmayan yerleri de inceler. Bunu yaparken de kendi bilimsel mirasının ortaya çıkardığı modern aletleri ve yöntemleri kullanır.
Yerkürenin insan tarafından ulaşılan kuyu ve maden ocakları gibi alanlarının ötesine geçmeyi hedefler. Bu alanlar arasında manto, yer kabuğu ve çekirdek gibi bölgelerin iç yapısı da yer almaktadır. Jeoloji ise yer içinden ya da yüzeyinden çıkarılan çeşitli maddelerin gözlemlenmesine yaramaktadır. Bu sayede yerkürenin iç yapısı hakkında bilgi edinilebilmektedir. Ek olarak yerkürenin tarihi konusunda da ilerlemeler kaydedilmektedir. Bu anlamıyla iki bilim arasındaki ayrımı, araştırma ve yöntem arasındaki ilişki ile açıklamak da mümkündür.
Jeofizik Bilimi Yerkürede Neyi İnceler?
Merakın insanlığı tarih boyunca dinamik tuttuğundan bahsetmiştik. Peki bu merakın, gelişiminde büyük rol oynadığı jeofizik hangi alanlarda uygulanmaktadır? Bu sorunun cevabı aynı zamanda jeofizik nedir sorusunun da cevabını bize sunmaktadır. Öncelikle belirtmek gerekir ki doğada ve yerkürede birbirinden farklı pek çok alanda uygulanan bir bilimdir. Uygulama dememizin sebebi ise jeofiziğin, matematik, istatistik ve fizikten yararlanmasıdır. Bu bilimlerle dirsek teması içerisinde olan jeofizik, evrenin merkezine çıkılan yolculuğun da rehberi konumundadır. Jeofiziğin öncelikli olarak ilgilendiği konular arasında yerkabuğunun ve yerin iç yapısının anlamlandırılması yer alır.
Bu alanların dışında pek çok sosyal konuyla da ilgilenmektedir. Bunlar arasında arkeolojik ve kültürel çalışmalar, kentsel dönüşüm planları ve atıkların dönüşüm alanları yer almaktadır. Ayrıca jeolojik haritalandırma, çeşitli havza araştırmaları, kömür, petrol ve doğalgaz gibi kaynakların da araştırılmasını sağlamaktadır. Jeofizik, doğal kaynaklardan hangi yöntemler ile yararlanılabileceğini de böylece ortaya koymaktadır. Aynı zamanda yeraltı sularının durumu hakkında da pek çok bilgiye ulaşılmasını sağlamaktadır.
Jeofizik Bilimi Hangi Yöntemlerden Yararlanır?
Jeofizik, uygulama alanlarına göre birden fazla yöntemden yararlanmaktadır. Jeofizik nedir sorusunun cevabı verilirken bu yöntemlerin her birinin ayrı değeri bulunmaktadır. Şimdi sırasıyla jeofiziğin uygulama alanlarında hangi yöntemlerden yararlandığına geçebiliriz.
1) Gravite
Gravite çoğunlukla jeodezi ile birlikte kullanılmaktadır. Bunun sebebi jeodezinin yerkürenin şekillerine koordinatlar aracılığı ile vermesidir. Gravite ise yerkürenin çeşitli bölgelerindeki yoğunlukları açığa çıkartmayı sağlar. Gravite alanı ölçümü yapılırken birbirinden farklı aletler kullanılmaktadır. Bu aletler arasında gravite terazisi, gravite sarkacı veya gravimetre yer almaktadır.
2) Manyetik
Manyetik yöntemi sıklıkla manyetik etüt adıyla da kullanılmaktadır. Manyetik, yeraltı maddelerinin biriktiği, toplandığı veya kümelendiği alanları saptamaya yarar sağlar. Ayrıca yerin derinlik ölçümünde de yarar sağlayan bir yöntemdir.
3) Sismoloji
Sismoloji terimi pek çok kişi tarafından gerek medya gerekse sosyal yaşam sırasında öğrenilen kavramlar arasındadır. Bunun sebebi kavramın deprem ile olan ilişkisidir. Bunun yanında sismoloji farklı alanlarda da kullanılmaktadır. Sismolojinin yine de günümüzdeki önceliğinin, depremlerin şiddetini ölçmek olduğunu bilmekte yarar var. Sismoloji ayrıca diğer sismik hareketleri inceler. Bu sismik hareketler, doğal kaynakların (doğal gaz, petrol vb.) ortaya çıkardığı hareketlenmelerdir.
4) Elektrik
Elektrik, jeofiziğin önemli alanları arasında yer almaktadır. Bunun sebebi yer yüzeyine yakın bölgelerdeki elektrik alanlarının saptanmasını sağlamasıdır.
5) Paleomanyetizma
Paleomanyetizma, kayaçlar ve diğer benzeri maddelerin mıknatıslanma durumları ile ilgilenir. Bu maddelerin mıknatıslanma süreçlerinde ne kadar şiddete sahip olduğunu da açıklamaya yarar sağlar.
6) Kuyu Logları
Kuyu logları terimi, jeofiziğin sondaj kuyuları ile ilgili olan yöntemidir. Kuyu logları sayesinde sondaj kuyuları içerisinde bulunan birbirinden farklı fiziksel özellik sistemli hale getirilir. Bu sayede sondaj kuyusunun derinlik fonksiyonları hakkında bilgi edinilmektedir.
7) Elektromanyetik
Yer üstünde olduğu gibi yer altında da çoğu zaman yapay elektriklenmeler oluşturulmaktadır. Elektromanyetik, yer altında üretilen yapay akımların ölçülmesine yarar sağlar. Bu sayede manyetik veya elektrikli alanların ölçümü kolaylıkla yapılmaktadır.
8) Radyotermik
Radyometrik, gama ışınlarının yoğunluğunu ve şiddetini ölçmeye yarar sağlar. Bu sayede elektromanyetik ışımanın boyutları hakkında da bilgi sahibi olunabilmektedir.
9) Jeotermik
Jeotermik yöntemi ise jeotermal kaynaklar ile yakın ilişkilidir. Jeotermik yöntemi sayesinde yer yüzeyine yakın bulunan kaynaklar hakkında daha fazla bilgi sağlanmaktadır. Bu kaynaklar arasında yüksek basınçlı su ve su buharı yer almaktadır. Jeotermik ise bu kaynakları direkt olarak aradığı gibi aynı zamanda şiddetlerini de ölçmektedir.
10) Yer Radarı ya da GPR
Jeofizik nedir sorusunun somut olarak yanıtlanabilmesini sağlayan yöntemlerden birisi yer radarıdır. Yer radarı yönteminin diğer adı Ground Penetrating Radar kısaca GPR’dir. Yer radarı yöntemi sayesinde yer içine yapay olarak gönderilen dalgaların yarattığı etki kayıt altına alınır. Günümüzde yer radarı yönteminin gitgide popüler hale geldiğini de belirtmekte yarar var.
Jeofizik Bilimi ile Kim İlgilenir? Çalıştıkları Alanlar Nelerdir?
Jeofizik bilimi ile ilgilenen kişilere jeofizik mühendisi denir. Jeofizik mühendisleri, jeofiziğin yöntemlerini kullanarak bilgi birikiminin artmasını sağlayan kişilerdir. İnsanlığın merak yolculuğunun şu an için son halkası olan jeofizik nedir sorusunu cevaplamaya çalışırlar. Bunu yaparken de matematiksel verilerden ve fizik ölçümlerinden yararlanırlar. Böylece yerin iç yapısı ve yer hareketleri hakkında bilimsel bilgi üretirler. Jeofizik mühendisleri için en genel anlamıyla dinamik olan yerküre yapısını inceleyen kişilerde diyebiliriz.
Jeofizik mühendisliği ayrıca üçe ayrılır. Uygulamalı Jeofizik, Sismoloji ve Yer fiziği olmak üzere jeofizik mühendisliği üç departmana ayrılır. Uygulamalı jeofizik, doğal kaynakların keşfi, kullanımı ve sistemli hale getirilmesi ile ilgilenir. Sismoloji, depremlerin nasıl ortaya çıktığı, sismik hareketlerin kayıt altına alınması gibi konularla ilgilenir. Yer fiziği ise yer hareketleri anlamaya yarar sağlayan jeofizik uzmanlık alanıdır. Bu üç alanın akademik alanlar olduğunu ve lisansa sahip kişilerin bu alanlarda kendini geliştirebileceğini belirtelim.
Jeofizik mühendisliği hakkında daha fazla bilgi almak isterseniz:
This post is also available in: English Français Español Deutsch
Yorumlar (0) Yorum Yap