Tiyatro, seyirciler önünde, oyuncuların sergilemesi maksadıyla hazırlanan gösterilere denir. Çeşitli şekillerde, duygu ile olayların jest ve konuşmalarla aktarılmasıdır.
Tiyatro, için sahne sanatı denir. Ancak, bu sadece geleneksel bir yorumdur. Bir tiyatro oyununu sergilemek için sahne şart değildir. Günümüzde, sayıları az da olsa sokak tiyatrocuları bulunmaktadır.
Tiyatro eseri, olayları oluş yoluyla gösterir. Bu yönüyle konuşma ve eyleme dayanan bir gösteri sanatı olarak da tanımlanabilir. Yaygın bir deyişle tiyatro; insanı, insana, insanla, insanca anlatma sanatı olarak Shakespeare’in sözüyle de ifade edilir.
Tiyatro metinlerine oyun denir. Oyunları yazan kişiye, oyun yazarı ya da müellif adı verilir. Oyunu sahnede canlandıran kişiler de oyuncu ya da tiyatrocudur.
Tiyatronun Tarihçesi
Tiyatronun doğuşu, Dionysos Şenlikleri’ne dayanır. Bu şenlikler, Dionysos’un onuruna düzenlenirdi. Şiir ve şarkı ağırlıklı bu dini gösteriler, dönem için aynı zamanda bir sosyalleşme unsuruydu.
Zamanla, şiir ve şarkı içeren törenler, Dionysos’un mitsel yaşantısını canlandırır oldu. İlk tiyatro örneği de, Athena’da bu şenlikler esnasında vuku buldu.
İleriki zamanlarda, Aristoteles üçlü birlik ilkesini ortaya koyar. Bu ilke; olay, yer ve zamanda birliktir. Yani, olay baştan sona kadar tek bir hikâyeyi kapsamalıdır. Zaman, tek bir günü geçmemelidir. Yer, tek bir mekânda geçmelidir.
Dönemin oyuncuları kostüm giymezler. Bunun yerine maskeler takarak role bürünürler. Sahne, modern anlayışın dışında dekorsuzdur. Genellikle oyun, amfi tiyatrolarda oynanır.
İleriki dönemlerde, tiyatro dinsel niteliğini kaybeder. Özellikle William Shakespeare aracılığıyla tiyatroya yeni bir bakış kazanır. Kraliçenin maddi desteği ile Shakespeare, tiyatroyu oldukça popülerleşen bir etkinlik hâline getirir. Teknolojinin ilerlemesiyle tiyatro, sinema gibi başka sanatların doğuşu olmuştur.
Tiyatro Türleri
Tiyatro türleri performansın türüne ve metne göre çeşitlere ayrılır.
1) Trajedi/Tragedya Türünde Tiyatro
Bu tiyatro türü, doğrudan Dionysos Şenlikleri’ne bağlıdır. Keçi anlamına gelen “tragos” ile şarkı anlamına gelen “oidia” sözcükleri “Keçi Şarkısı” anlamına gelir.
Dionysos’un mitlerinde, satirler ön plandadır. Çünkü mite göre, Dionysos’u bir satir büyütmüştür. Satir de basitçe, keçi ayaklı adam olarak tasvir edilir.
Dionysos’un en bilinen özelliği şarap tanrısı olmasıdır. Şarabın coşku ve keyif verici özelliği Dionysos’u da anlatır. Aynı zamanda şarabın kötü özellikleri de Dionysos’da toplanır. Bu da korku ve dehşet ile tanımlanır.
Tragedyanın özellikleri de buradan gelir.
Trajedi, seyirciye acı ve korku hissettirerek ders vermeyi amaçlar. Karakterleri tanrısal veya soylu kişilerdir. Sıradan insanları konu edinmez. Sıradan insanlar “koro” ile hayat bulur.
Trajediler, Aristoteles’in üçlü birlik ilkesine uyar. Bunun dışına çıkmaz.
Özellikle ana karakterler bir “katharsis” sürecinden geçerler. Bilinçli olarak veya olmadan kahraman, büyük bir hata neticesinde acı çeker. Bu süreç sonucunda arınmış olarak özünü ya da gerçeği bulur.
Vurma, yaralama, öldürme gibi şiddet içeren sahneler trajedide gösterilmez. Bunlar zaten yaşanmıştır ve seyirciye anlatılır.
Trajedilerde üslup, durumun ciddiyetini anlattığından, asildir. Kaba, gülünç ve küçük düşürücü sözler bulunmaz.
Erdem, ahlak gibi mesajları, seyirciye vermek gayesindedir.
En bilindik Eski Yunan tragedya yazarları Sophokles, Aiskhlos ve Euripides’tir.
2) Komedi/Komedya Türünde Tiyatro
En kaba tabirle, güldürürken düşündürmeyi hedefler. Karakterler tanrısal ve soylu değil, sıradan insanlardır.
Gülünç durumları ele aldığından dolayı, üslup serbesttir. Küfür ve argoya da yer verilir.
Şiddet içeren olaylara, komedide yer verilir. Zira gülünç insanî olayla, şiddet içeren durumlarla pekiştirilir. Konuları günlük, sıradan hayattır. Komedi de üçlü birlik ilkesine uygun şekildedir.
Komedi türü, kendi içinde gruplara ayrılır.
• Töre Komedisi: Toplumun eksik, aksak yönlerini göstermeyi hedefler. Törelerin ve geleneklerin tutarsız ve yanlış yönlerini eleştirir.
• Entrika Komedisi: Kandırma ve aldatma üstüne yoğunlaşır. İnsanların birbirlerini aldatarak, gülünç duruma düşmelerini ele alır.
• Karakter Komedisi: İnsanî özelliklerin, gülünç kısımlarını anlatır. Kahramanın, bir karakter özelliği abartılır. Aç gözlülük, cimrilik, dolandırıcılık gibi temalar işlenir.
3) Drama Türünde Tiyatro
Trajedi ile komedinin birleşmesidir. Üç birlik kuralını reddeder. Bu da konularının olabildiğince serbest olmasına yol açar. Her türden karaktere yer verilebilir.
Hayatın gerçeklerini göstermeyi amaçlar. Bu da aynı zamanda trajik ve aynı zamanda komik olabilir. Kullanılan üslubu, konular belirler.
Ciddi bir şekilde yazılan drama türüne piyes denir. Daha çok millî ya da toplumsal konulara değinir. Melodram ise, heyecan verici ve duyguların daha ön planda olduğu drama türüdür.
William Shakespeare, bu türün öncüleri arasındadır.
4) Doğaçlama Tiyatro
Belirlenmiş bir konusu olan ancak yazılı bir metne dayanmayan oyunlardır. Oyuncular konuya bağlıdır ancak spontanedir. Grup dinamiğine bağlı kalınarak gerçekleştirilir. İnteraktif olabilirler. Konunun gidişatı, oyuncunun anlık sergilediklerine bağlı olabilir.
5) Pantomim
Sözsüz tiyatro oyunudur. Pantomim ya da mim sanatçısı, yüz mimiklerini, bedenini ve el kol hareketlerini kullanarak performansını gösterir.
Evrensel bir tiyatro dili olarak tanımlanır.
Charlie Chaplin, sessiz sinema zamanında, bu türün öncüsü kabul edilir. Türkiye’de Erdinç Dinçer, pantomim sanatını icra etmesiyle tanınır.
Müzikli Tiyatro Türleri
Müzikli tiyatro, sahnede gösterilecek olayın, müzik veya şarkı ile (bazen her ikisi birden) gösterilmesidir.
1) Müzikal
Olayın anlatımında diyalog, müzik, dans ve şarkılarla olay bütünleştirilir. Konusu günlük yaşamdan alınan olaylar ya da tamamıyla kurgu olabilir.
Dramatik yapının seyirciye aktarılmasında temel araç müziktir.
2) Opera
Opera, oyunun diyalog yerine şarkı söylenmesi ile gerçekleştirilir. Konusu genelde tarih ya da mitolojidir. Bütün sahne sanatlarını bünyesinde toplayabilir.
İtalya çıkışlıdır.
Bir orkestra ya da müzik topluluğu eşliğinde sunulan yazılı metne libretto adı verilir. Oyun süresinin çoğu sözlü bölümlerden meydana gelir. Sözler, konunun akışıyla, belli müzik türlerinde bestelenir.
Arya, bir kişinin duygu ve düşüncelerinden oluşur; operanın monoloğudur. Düet iki kişinin, terzet üç kişinin, kuartet dört kişinin, kentet beş kişinin duygu, düşünce ve konuşmalarını anlatır.
Resitatif, karakterlerin sözlerini konuşur gibi bir şarkıyla söyledikleri bölüme denir.
Koro ise oyundaki toplumsal vicdanının sesidir.
Oyun başlangıcında, genellikle bir giriş parçasına yer verilir. Söz konusu giriş parçasına uvertür denir. Oyun içinde yer yer orkestra bölümleri gibi çalgısal bölümler bulunur.
Bazı operalarda baleye de yer verilir.
Bir opera eserinde, genellikle bahsedilen bu müzik türleri ayrı parçalar halindedir. Bazen de müzik bir perde süresince kesintisiz olarak devam eder.
3) Bale
İlk örnekleri, İtalya’da, Rönesans Dönemi’nde görülür. Mim sanatçılarının Orta Çağ ve Rönesans tiyatrolarındaki dans adımları günümüzdeki balenin temellerini oluşturur.
Anlatımdaki asıl öğe danstır. İtalyanca dans manasına gelen “ballo” veya “balletto” kelimesinden türetilmiştir.
Bu sanatı icra eden dansçılar, uzun süreli ve sıkı bir eğitimden geçerler. Bale sanatçılarının parmak ucunda durmasını sağlayan ayakkabıya, puant adı verilir. Kostümleri mayo,tayt ve cinsiyete göre tütüden oluşur.
Pyotr İlyiç Çaykovski’nin Fındıkkıran balesi, bu türün en bilinen örneklerindendir.
4) Operet
Olaylar gülünç ve toplumsal, siyasal yergi öğeleri içeren müzikal sahne oyununa verilen isimdir.
Ülkemiz sınırlarında, operet besteleyen ilk müzikçi Dikran Çuhacıyan Efendidir. Leblebici Horhor opereti ün kazanmasına vesile olmuştur.
İsmail Hakkı Bey, doğu müziği kullanarak, operetler bestelemiştir.
Cemal Reşit Rey’in, 1933 yılında bestelenmiş Lüküs Hayat opereti, 6 Mart 1985 yılında İstanbul Şehir Tiyatroları’nda yeniden sahnelenmiştir.
5) Revü
Bünyesinde müzik, dans ve skeçleri birleştiren çok oyunculu müzikli tiyatro türüdür.
Bunun müstehcen versiyonu olan burlesque ise, erkeklere hitaben feminen bir gösteridir.
Dünden Bugüne En Sevdiğimiz Şarkılarla Türk Rock Grupları
This post is also available in: English
Yorumlar (0) Yorum Yap