Farklı türden canlılar birçok farklı şekilde etkileşime girmektedirler. Birbiri ile rekabet halinde olabilecekleri gibi ortak bir şekilde yaşam da sürebilirler. Bu süreçler, besin zincirindeki halkaları oluşturmaktadırlar. Ekolojik döngülerde besin zinciri, birinin diğerini yediği bir sistem olarak düşünülebilir. Bir tavşanın havuç yemesi ve bir tilkinin tavşanı yemesi gibi.
Kısaca, canlıların ne yediğini göstermenin bir yoludur. Bir avın birkaç avcısı olduğunu ve avcıların çeşitli gıdalar yediğini gösterebilirler.
Ototroflar ve Heterotroflar
Ototrof adı verilen ve “kendi kendini besleyenler” olarak da bilinen bazı organizmalar, karbondioksit gibi basit moleküllerden kendi besinlerini yani kendi organik bileşiklerini yapabilirler.
İki temel ototrof türü vardır: Bitkiler gibi foto ototroflar, fotosentezde karbondioksitten organik bileşikler (şekerler) yapmak için güneş ışığından gelen enerjiyi kullanır.
Fotoototrofların diğer örnekleri arasında algler ve siyanobakteriler bulunur.
Kemoototroflar, karbon dioksit veya benzeri moleküllerden organik bileşikler oluşturmak için kimyasallardan enerji kullanır. Buna kemosentez denir. Örneğin, ışığın ulaşamadığı denizaltı topluluklarında bulunan hidrojen sülfürü oksitleyen kemoototrofik bakteriler vardır.
Ototroflar, gezegendeki bütün ekosistemin temelidir. Ototroflar, besin zincirlerinin ve besin ağlarının temelini, ışıktan veya kimyasallardan yakaladıkları enerjiyle oluşturur. Topluluktaki diğer tüm organizmaları beslerler.
Diğer besleyiciler olarak da bilinen heterotroflar, kendi yiyeceklerini karbondioksitten çıkarmak için ışık veya kimyasal enerjiyi yakalayamazlar. Örneğin, insanlar heterotroftur. Bunun yerine heterotroflar, diğer organizmaları veya yan ürünlerini yiyerek organik moleküller alırlar.
Hayvanlar, mantarlar ve birçok bakteri heterotroftur. Heterotrofların besin zincirlerindeki rolünden bahsettiğimizde onlara tüketici diyebiliriz.
Besin Zinciri
Besin zinciri, besinlerin ve enerjinin bir bütün olarak geçtiği doğrusal bir organizma dizisidir. Organizmalar bir diğerini yemektedir. Tipik bir besin zincirinin alttan başlayarak, üreticiler ve yukarı doğru hareket eden kısımlarına doğru tüketicilerden oluşmaktadır.
Besin zincirinin temelinde birincil üreticiler bulunur. Birincil üreticiler ototroflardır. Çoğunlukla bitkiler, algler veya siyanobakteriler gibi fotosentetik organizmalardır. Birincil üreticileri yiyen organizmalara birincil tüketiciler denir. Birincil tüketiciler genellikle otçullar, bitki yiyicilerdir, ancak yosun yiyiciler veya bakteri yiyiciler olabilir.
İkincil tüketicileri yiyen organizmalara üçüncül tüketiciler denir. Bunlar kartallar veya büyük balıklar gibi etobur etoburlardır. Bazı besin zincirleri, dördüncül tüketiciler (üçüncül tüketicileri yiyen etoburlar) gibi ek seviyelere sahiptir. Birincil tüketicileri yiyen organizmalara ikincil tüketiciler denir. İkincil tüketiciler genellikle et yiyicilerdir, yani etoburlar.
Besin zincirinin en tepesindeki organizmalara apeks tüketiciler denir.
Yeşil algler, yumuşakçalar tarafından yenen birincil üreticilerdir, birincil tüketiciler.
Yukarıdaki kategorilerin her birine trofik seviye denir ve kaç tane enerji ve besin aktarımının -kaç tüketim aşamasının- bir organizmayı ışık gibi besin zincirinin orijinal enerji kaynağından ayırdığını yansıtır. Organizmaları trofik seviyelere atamak her zaman net değildir. Örneğin, insanlar hem bitkileri hem de hayvanları yiyebilen omnivorlardır.
Besin zincirine örnek olarak;
Su bitkileri – balık – balıkçıl
Su bitkisi atıkları – bakteriler – karides – balık
Fitoplanktonlar – zooplanktonlar – küçük deniz canlıları – Büyük balıklar – yırtıcılar
Ot- geyik- Kaplan
Ot-tavşan-tilki-kurt
Ot – koyun – insan
Besin Ağları
Besin zinciri birbirine paralel gittiği gibi birbirini enlemesine de kesebilir. Bu şu anlama gelmektedir, bir canlı farklı beslenme basamaklarındaki birçok canlının besini olabilir. Doğadaki gerçek beslenme de bu şekildedir. Doğrusal olan birçok besin zincirinin bir araya gelerek, bu besin zincirlerine ait aynı ve farklı beslenme basamaklarındaki canlıların birbiri ile beslenme şeklini gösteren ilişkiler ağına da “besin ağı” denir. Organizmalar besinlerini birçok değişik şekil ve düzeyde alırlar ve böylece enerji transferi serilerinden oluşan karmaşık doku meydana gelir. Doğada gerçek beslenme şekli besin ağları biçimindedir.
Ayrıştırıcılar
Her zaman gıda zincirlerinin çizimlerinde görünmese de, bir diğer tüketici grubu olarak anılmayı hak ediyorlar. Ayrıştırıcılar, ölü organik maddeleri ve atıkları parçalayan organizmalardan oluşmaktadır.
Ayrıştırıcılar bazen kendi trofik seviyeleri olarak kabul edilir. Bir grup olarak, diğer çeşitli trofik seviyelerdeki organizmalardan gelen ölü maddeleri ve atık ürünleri yerler; örneğin çürüyen bitki maddelerini, yarısı yenmiş bir sincap gövdesini veya ölmüş bir kartalın kalıntılarını seve seve tüketirler.
Bir anlamda, ayrıştırıcı seviyesi standart hiyerarşiye paralel çalışır.
Üreticiler
Fotosentez ve kemosentez yapan organizmalar ekositemlerde üreticiler olarak adlandırılırlar. Fotosentetik organizmalar güneş enerjisini, kemosentetik organizmalar da inorganik maddeleri oksitleyerek elde ettikleri enerjiyi kullanarak organik madde üretirler.
Birincil, İkincil ve Üçüncül Tüketiciler
Mantarlar ve bakteriler birçok ekosistemde anahtar ayrıştırıcılardır; ölü madde ve atıklardaki kimyasal enerjiyi metabolik süreçlerini beslemek için kullanırlar. Diğer ayrıştırıcılar, detritivorlardır; detritus yiyiciler veya enkaz yiyiciler. Bunlar genellikle solucanlar, yengeçler, sümüklü böcekler veya akbabalar gibi çok hücreli hayvanlardır. Sadece ölü organik maddelerle beslenmekle kalmaz, aynı zamanda onu parçalayarak bakteriyel veya fungal ayrıştırıcılar için daha uygun hale getirirler.
Ayrıştırıcılar bir grup olarak ekosistemleri sağlıklı tutmada kritik bir rol oynar. Ölü materyalleri ve atıkları parçaladıklarında, geri dönüştürülebilen ve birincil üreticiler tarafından yapı taşları olarak kullanılabilen besinleri serbest bırakırlar. besin ağları Besin zincirleri bize kimin kimi yediğinin net bir resmini verir. Ancak, bunları tüm ekolojik toplulukları tanımlamak için kullanmaya çalıştığımızda bazı sorunlar ortaya çıkıyor. Örneğin, bir organizma bazen birden fazla türde av yiyebilir veya farklı trofik seviyelerde olanlar da dahil olmak üzere birden fazla avcı tarafından yenebilir.
Kaynak
This post is also available in: English
Yorumlar (0) Yorum Yap