Diller arasındaki ince farklar, dünyaya bakış açımızı ve olayları deneyimleme biçimimizi değiştirebilir.
Kullandığımız sözcüklerin, gramerin ve oluşturduğumuz metaforların dünyayı algılama biçimimizi değiştirdiği fikri, dilbilimciler için bir çekişme noktası olmuştur.
Kuzey Illinois Üniversitesi’nde dilbilim ve bilişsel bilimler profesörü olan Betty Birner, dilin düşünme biçimimizde ne kadar etkili olduğuna karar vermenin zor olduğu belirtiyor. Kültür gibi, çevremizden aldığımız gelenek ve alışkanlıkları ifade eden diğer faktörler de konuşma biçimimizi, konuştuğumuz şeyleri şekillendirir ve dolayısıyla düşünme biçimimizi ve olayları nasıl hatırladığımızı değiştirir.
Dilin, deneyimlerimizi nasıl etkileyebileceğini gösteren örneklere bakalım:
– Rusça’da, mavinin tonları için farklı kelimeler bulunuyor. Açık mavi için bir kelime, koyu mavi için bir kelime olması Rusça konuşanların ikisini farklı renkler olarak düşünmesine neden olur. Aynı şekilde İngilizce’de de pembe ve kırmızı olarak iki farklı renk var -pembe, kırmızının bir tonu olmasına rağmen.
– Amazonların Piraha halkının dilinde, kesin miktarları belirten sözcükler bulunmuyor.
– Avustralya’daki uzak bir toplulukta konuşulan Guugu Yimithirr denilen dilin “sol” ve “sağ” gibi terimleri yoktur. Bunun yerine bir şey tarif edilirken “kuzey”, “güney”, “doğu” ve “batı” gibi kelimeler kullanılır.
– İngilizce konuşanlar, söyledikleri olayın geçmişte mi gerçekleştiğine (“Sarah talked.”) veya şimdiki zamanda mı (“Sarah talks.”) gerçekleştiğine odaklanarak konuşurlar. Ancak Hopi dili geçmiş veya şimdiki zaman gibi zaman ekleri gerektirmez. Cümle içerisinde zamana dair bazı kelimeler kullanırlar.
– Çok sayıda çalışma, cinsiyet işaretleri kullanılan dilleri konuşan insanların cinsiyetlere göre eşyaları sınıflandırdığını gösterir. Bu, İngilizce konuşanların, genellikle şekle veya boyuta göre olan öğeleri kategorilere ayırma şeklini değiştirebilir.
– Dillerarası farklılıklar, insanların olayları nasıl hatırladıkları ve yorumladıkları ve hatta insanları nasıl suçladıklarını bile etkileyebilir. Stanford’da bulunan araştırmacılar tarafından yapılan bir çalışmada, İspanyolca ve Japonca konuşanların, İngilizce konuşanlar kadar kazalarda kimin suçlu olduğunu hatırlamadıkları ortaya çıktı. Çalışmada katılımcılara, balon patlatan, yumurta kıran ve hem kasıtlı olarak hem de yanlışlıkla üzerine içki dökülen insanların videolarını izledikten sonra bir hafıza testi verildi. İspanyolca ve Japonca konuşanlar “Yumurta kırık” veya “Yumurta kırıldı” gibi cevaplar verirken İngilizce konuşanlar “John yumurtayı kırdı” cevabını verdiler.
Aynı zamanda bazı etkenlerin düşüncelerimizi ne ölçüde etkilediklerini söylemek oldukça zordur. Örneğin, İngilizce konuşanlar zamanı sayılabilecek, tasarruf edilebilecek, boşa harcanabilecek ve hatta kaybedilecek bir şey olarak düşünürler. Bu, yarının geri dönen bir gün olarak kabul edildiği bir kültür için imkansız olurdu.
Konuşma ve iletişim şeklimiz, kültürümüzü gösteren şeylerden birisi. Mesela İngilizce konuşanlar Çince konuşanlardan daha hızlı konuya giriyorlar. İngilizce’de birisi “Akşam yemeğine bize gelmeni istiyorum” der ve sonrasında birlikte yemek yemenin nedenlerini size söyler. Çince konuşan birisi ise, önce tüm arka plan bilgilerini verir ve sonra yemeğe davet eder. Buradaki fikir, konuşmacının istediği şeyin nedenlerini ve sonrasında ne istediğini söyleyebilmesidir.
İki Dil Bilen Beyin
Çok sayıda çalışma, yeni bir dil öğrenmenin beyninizin bilgiyi bir araya getirme şeklini değiştirebileceğini ve bu nedenle belirli bir konuda daha fazla bakış açısına sahip olmanızı sağladığını keşfetti.
Dilin düşüncelerimizi şekillendirdiğine inanırsak, yeni bir dil öğrendiğinizde fikirlerinizin değişeceğini söyleyebilir miyiz? Hayır. Ancak edinilen dil, konuşmakta olduğunuz dilden çok farklıysa, başka bir kültürü öğrenmenin bir yolu olabilir.
Erken yaşlarda yeni bir dil öğrenirseniz, bu kültüre daha yakın bağlar kurma ve kendinizi bunun bir parçası olarak kabul etme ihtimaliniz daha yüksek olur.
Yorumlar (0) Yorum Yap