İnsanlar var olmaya başladığından beri gökyüzünü hep merak etmiştir. Gökyüzünde gerçekleşen bu olayları anlamlandırmaya çalışmıştır. Geceleri gözüken onlarca yıldızın sabahları kaybolması, bazı yıldızların gökte hep aynı yerde kalması bazılarının yok olması insanları meraklandırmıştır. Astronomi de bu merak sayesinde ortaya çıkmıştır.
Bu merakla birlikte, ufak ve basit gözlemlerle başlayan gökyüzünü inceleme işi zamanla büyük bir birikimle birlikte bir bilim dalı haline gelmiştir. Bizlerde sizlere bu bilim dalını astronomiyi anlatacağız. Astronomi nedir, neleri inceler, tarihçesi nedir ve alt dalları nelerdir gibi sorularınızı cevaplandıracağız. İşte astronomi konulu yazımız.
Astronomi Bilimi Nedir?
Gök cisimlerini açıklamaya ve keşfetmeye yönelik çalışmaların yapıldığı bir bilim dalıdır. Terim olarak astronomi kelimesinin kökeni eski Yunancadaki astron ve nomos sözcüklerinden türetilmiştir ve yıldızların yasası anlamına gelir.
Hatta yıldızların hareketlerine günlük, aylık ve yıllık işlerini bir düzene sokmuştur insanoğlu. Uzaya merak böylelikle başlamış oldu ve zamanla bir bilim dalı haline geldi bu ufak gözlemler birleştikçe. İnsanoğlunun gök olaylarına, dünyanın oluşumuna kısaca evrene karşı duydukları merak astronomi bilim dalının doğmasına neden olmuştur.
Gök bilimi olarak da adlandırılan bu alan: Gök cisimlerin hareketlerini, konumlarını, birbirlerine uzaklıklarının ölçülmesini, aralarındaki ilişkilerini ve bunları kimya ve fizik bakımından yapılarını inceleyen bilim dalına bu ad verilmektedir. Yani Güneş, Ay, yıldızlar, galaksiler, meteorlar, kuyruklu yıldızlar ve hatta toz ve gaz bulutları gibi gök cisimlerinin araştırılması ve incelenmesidir. Gök cisimlerinin hareketleri, özellikleri, davranışları, kimyasal yapıları üzerine çalışılan bilim dalıdır.
Astronomi Biliminin Tarihçesi
Özellikle tarımda yapılacak işlerde insanoğlu mevsimlerin tarihini ve bazı dönemsel olayları önceden bilmek zorundaydı. Yani bir bakıma bir takvime ihtiyaçları vardı bu olayları bilmek için. Milattan önce iki binli yıllarda Mısır’da mevsim değişimleri kaydedilmiş ve bu değişimler yıldızların doğuşlarıyla ilişkilendirildiğine dair papirüsler bulunmuştur.
Modern astronominin kurucuları ise Ziggurat adını verdikleri tapınaklarıyla meşhur Sümerlerdir. Tanrıların burada bulunduğuna inanırlar ve tanrılarını gökte ararlardı. Ve bu şekilde çıplak gözle görünebilen gezegenler ve yıldızları gözlemleyip kayıt altına aldılar. Mezopotamya’da Babil astronomları ise tutulmaları, gezegen hareketlerini açıklayan ileri düzeyde matematiksel yöntemler ileri sürmüşlerdir.
Dünyayı Evrenin Merkezine Alan Matematiksel Sistem
Yunanlı astronomlar ise geometri ile temellendirmişlerdir gökyüzündeki hareketleri. Böylece bu bilim dalı, gök olaylarını açıklayabilecek daha sistemli bir bilim haline gelmiştir. Yunan astronomisinin en son astronomu Batlamyus’tur. Dünya’yı evrenin merkezine alan matematiksel ve geometrik bir sistem kurmuştur.
Kopernik Güneş Merkezli Sistemi’ne kadar görüşleri büyük yer tutmuştur. Galileo Galilei ise 17. yüzyılda kendi yaptığı teleskopla ilk defa Ay, Güneş Lekeleri, Venüs ve Samanyolu’nu gözlemlemiştir. Jüpiter ve dört uydusunu da bulan Galilei astronomi biliminde önemli bir dönüm noktası oluşturmuştur.
Gök Bilimi Neyi İnceler?
İnsanoğlu, evreni anlamak için gök cisimlerini gözlemlemek istemiştir. Çıplak gözle başlayan bu araştırmalar günümüzde büyük bir bilim dalına dönüşmüştür. Astronomi gök cisimlerinin hareketinden tutun kimyasal yapılarına, fiziksel özelliklerine geçmişten bugüne evrimsel yapılarına kadar incelemektedir. Modern gök bilimi uzaydaki bütün nesnelerin davranışına, özelliğine ve birbirleri arasındaki konumlarına kadar inceleme alanına sahiptir.
Astronominin alt dalları
Astronomi bilimi kendi içinde görev ve ilgilendikleri alanlara göre ayrılmaktadır. Araştırma sistemleri, inceleme yöntemleri, araçları gibi nedenlerle kendi içinde kategorilere ayrılır. Konularına göre astronomi alt dallarını aşağıdaki gibi sıralanır.
1) Arkeoastronomi
Gökyüzündeki olayların insanlar tarafından ilk incelemeye başladığı zamanlarda nasıl sistemler kurduklarını nasıl kayıtlar aldıklarını inceleyen astronomi alt dalıdır. Kurdukları sistemleri nasıl ve neden kurdukları bu sistemlerin o toplumun kültür ve sosyal hayatında ne gibi değişikliklere neden olduğunu inceler.
Eski medeniyetlerin özellikle gök olaylarını anlamlandırması ve yorumlamalarını inceler. Arkeoastronomi; arkeoloji, etnografya, mitoloji, antropoloji gibi birçok bilim alanıyla ilişkili ve birbirlerinden yararlanırlar.
2) Astrofizik
Astronomi biliminin diğer bir alt dalı da astrofiziktir. Astrofizik diğer adlarıyla gök fiziği ya da yıldız fiziği olarak da adlandırılır. Astrofizik, fizik ve kimya yasalarını, gök cisimlerine ve evrendeki tüm nesnelere uygulayarak onların doğumunu, geçtiği evrelerini ve ölümünü açıklamak üzere bu yasaları kullanan astronomi alt dalıdır. Astrofizik, evreni ve evren içindeki yerimizi bulmaya ve anlamaya çalışır.
Gök cisimlerinden yayılan ışıkları ve elektromanyetik dalgaları inceleyerek yorumlar. Aslında fizik ve astronomi bilim dallarının birleşmesidir. Fizik ve kimya yasalarının evrenselliğinden dolayı bunu tüm evrene yıldız sistemine uygulayabilirler. Disiplinlerarası bir bilimdir yalnız astronomi ve fizik bilimlerini değil, matematik, jeoloji ve kimya gibi bilim dalları da kullanılır.
3) Astrobiyoloji
Diğer bir adıyla egzobiyoloji astronomi biliminin başka bir alt dalıdır. Evrende yaşamın ortaya çıkması ve gökyüzündeki cisimlerde olabilecek yaşam formlarını biyolojik özelliklerini dağılışlarını ve bu formların geleceğinin araştırılmasıdır. Yaşamın yeryüzünde ortaya çıktığı gibi Güneş Sistemi’nin içinde ya da dışında başka gezegen veya gök cisimlerinde de ortaya çıkma ihtimalini araştırır.
Astronomi biliminin alt dallarından biri olan astrobiyoloji kimya, fizik, ekoloji gibi bilimlerden de yararlanır. Dünya dışı yaşamla da ilgilenir. Yaşamın ilk var olduğu yani erken yaşam formları üzerine de araştırmalar yaparak kuramsal bilgilerini diğer gök cisimleriyle karşılaştırır.
4) Astrojeoloji
Gezegen yer bilimi yani astrojeoloji. Astronomi alt dallarından olan astrojeoloji, gezegenlerin, uyduların, asteoroitlerin, kuyruklu yıldızların ve gök taşlarının jeolojisini araştıran bir bilim dalıdır. Gök cisimlerinin oluşumlarını ve gelişimlerini yapıları yönünden araştıran bilimdir. İrili ufaklı meteorların, gezegenleri ve uydularını dış katmanını yani yer kabuğunu inceleyen bir bilim dalıdır.
5) Astrokimya
Dünyamızın dışında bulunan kimyasal elementler ve maddeleri araştıran astronominin alt dallarından birdir. Bu elementlerin ve maddelerin birbirleriyle etkileşimlerini ve Güneş Sisteminden daha büyük olan moleküler gaz bulutlarını araştırır ve inceler. Farklı boyutlardaki teleskopları kullanarak Dünya’dan uzakta bulunan cisimlerin bileşim ve sıcaklıklarını ölçer.
6) Galaktik Astronomi
Gökadasal bilim olarak da adlandırılan galaktik astronomi, Samanyolu galaksimizi yani galaksimizin sınırlarında olan her şeyle ilgilenen bilim dalıdır.
7) Ekstragalaktik Astronomi
Ekstragalaktik astronomi, Samanyolu galaksisinin dışında kalan cisimleri inceleyen astronomi biliminin alt dallarından biridir. Galaktik astronominin bir üst seviyesi olarak düşünülebilir. Galaksi kümelerini ve gruplarını, galaksiler arası toz kümeleşmelerini, süpernovaların araştırır.
8) Fiziksel Kozmoloji
Fiziksel kozmoloji yani fiziksel evren bilimi astronomi biliminin alt dallarından biridir. Evrendeki yapılarla ve evrenin gelişimiyle ilgilenir. Evrenin nasıl oluştuğu ve evrim süreciyle ilgili konularla ilgilenir. Fiziksel kozmoloji Albert Einstein’in Genel Görelilik Kuramı ile başladı ve dünyadan çok uzak cisimlerin daha iyi gözlemlenmesiyle gelişti. Fiziksel kozmoloji evrenin oluşumuyla ilgili tahminlerde bulunulmasını ve bilim insanlarının Büyük Patlama kuramını üretmelerini sağlamıştır.
9) Gök Mekaniği
Gök cisimlerinin hareketlerini inceleyen astronomi biliminin bir dalıdır. Gök cisimlerinin kütle çekim etkileşimlerinin belirlediği ilişkileri Kepler’in matematiksel model üzerine kurulmuştur. Daha sonra Newton tarafından geliştirilen ve hareketlerin temel yasalarını oluşturan fizik kurallarına uygulanması kuramına dayanır. Fakat Einstein’ın Genel Görelik Kuramı’na göre revize edilmiş ve daha hassas ölçüm yöntemleri ile ortaya çıkan bazı problemler çözülmüştür.
10) Radyo Astronomi
Gök cisimlerinin radyoelektrik dalgaları alanındaki elektromanyetik ışımaları inceleyen bir astronomi dalıdır. Karl G. Jansky 1931 senesinde cisimlerin radyo dalgaları ile ışıma yaptığını keşfetmiştir. Cisimlerin mutlak sıfırın üzerinde bir sıcaklığa sahip olmasından dolayı elektromanyetik enerji üretir. Sıcaklığa bağlı olarak evrendeki frekans dağılımı değişir. Kurama göre evrendeki tüm cisimlerden çıkan elektromanyetik enerji ölçülebilir.
11) X- Işını Astronomisi
X- ışını astronomisi, astronomik cisimlerin X-ışınının gözlem ve algılama araştırmalarıyla uğraşan astronomi biliminin bir dalıdır. Işık emilimi olan teleskoplardan daha uzağı gören uzay teleskopları ile ilgili bir astronomi bilimidir. X-ışını emilimi için lazım olan enerji yerçekimi ile yapılmaktadır.
12) Ultraviyole Astronomisi
Mor ötesi ışın astronomisi yani ultraviyole astronomisi, yaklaşık olarak 10 ile 320 nanometre arasındaki mor ötesi ışın dalga boylarında elektromanyetik radyosunun gözlemlenmesidir ve kısa olan dalga boyları, yüksek enerjili fotonlar, gama ışını astronomi tarafından araştırılır. Ultraviyole ışınlar çıplak gözle görülemez ve atmosferimiz bu dalga boyundaki ışığın çoğunu emer. Bu sebeple gözlemler atmosfer üstünden ya da uzaydan yapılmalıdır.
13) Gözlemsel Astronomi
Gözlemsel astronomi, astronomi bilimlerinden ve astrofizikten farklı olarak veri almayla uğraşan bir dalıdır. Teleskoplar ve diğer astronomi araçları kullanılarak gök cisimlerinin gözlemlenmesi yani fiziksel modellerin ölçülebilir özelliklerini bulmaya amaçlar. Gözlem amacıyla kurulan optik teleskopların en uygun yeri uzaydır.
Nedeni ise bu astronominin alt dalı olan gözlemsel astronominin atmosferik olaylardan etkilenmeden daha iyi gözlem yapabilmesidir. Pahalı olan bu yöntem yüzünden en uygun olarak gösterilen alanlar dağların zirveleridir. Yapay ışıklarda yani şehirleşmenin artması da bu bilim dalını arka plan ışık yayılımı nedeniyle olumsuz etkiliyor ve bu yüzden özel filtreler kullanılıyor.
14) Astrometri
Gök ölçümü diğer adıyla astrometri, yıldızların ve diğer gök cisimlerinin konumlarını, hareketlerini, birbirlerine konumlarını yüksek hassasiyetle ölçülmesini sağlayan astronomi bilim dalıdır. Astronomlar cisimlerin konumlarındaki değişimleri sürekli takip eder. Bu ölçümler yıldız kataloglarına dayanır.
Bu kataloglar gök cisimleri için referans noktaları verir ve astronomlar bu referans noktalarına göre takibi sürdürürler. Bu kataloglar M.Ö. 190 senesinde yaşamış olan Hipparkos’a kadar gider. 1989’da Hipparkos uydusu ile gök ölçümü Dünya yörüngesine taşındı.
Günümüzde kullanılan yıldız kataloğu USNO-B1.0 adıyla bilinen katalogdur. 1 milyardan fazla gök cisminin hareketleri, konumları, açısal değişimleri, karakteristlik özellikleri kayıt altındadır.
This post is also available in: English
Yorumlar (0) Yorum Yap