Bilim Kadınlarının Emeklerinin Çalınması: "Matilda Etkisi" Hakkında Dikkat Çekici 7 Örnek

Matilda Etkisi yani bilim kadınlarının binbir emekle yaptığı çalışmalarının ve buluşlarının erkek meslektaşları tarafından çalınması… Kadını ötekileştiren, çalışmalarına değer vermeyen ve neden bilim kadınlarının sayıca daha az olduğunun yanıtını gözler önüne seren bu durumu biz de sizler için içerik haline getirdik.

1) Cecilia Payne

Cecilia Payne yıldızların hidrojen ve helyumdan oluştuğunu keşfettiğinde, çalışmasını inceleyen Henry Russell, sonucu reddetmişti. Çünkü Henry’ye göre Cecilia’nın vardığı sonuç, genel kabullere ve zamanın doğasına aykırıydı. Bu yüzden makalesini yayınlatmadı. Cecilia’nın çalışmasının doğru olduğunu 4 yıl sonra kendi yaptığı çalışmada gören Henry, keşif makalesini Cecilia’yı hiç anmadan yayınladı. Tesla’ya Edison ödülü verilmesi gibi, ilerleyen yılllarda Cecillia’ya da makalesini yayınlatmayan Henry Norris Russell Ödülü verildi.

2) Lise Meitner

Nükleer fizikçi Lise Meitner, Nazi baskısı nedeniyle terk etmek zorunda kaldığı Almanya’daki meslektaşı Otto’ya mektupla yardımcı oluyordu. Bir gün Otto, laboratuvarda uranyum atomlarını nötronlarla çarpıştırmış, ancak çıkan sonucu yorumlayamayınca yine ondan yardım istemişti. Lise, çarpışma sonucu açığa çıkan enerjiyi hesaplamış, üstelik nükleer fizyonu, yani atom çekirdeğini parçalayan mekanizmayı keşfetmişti. Bu buluş, atom bombasının geliştirilmesine zemin hazırlasa da, Lise bu projede çalışmayı reddetti. Otto ise tüm çalışmayı sahiplendi. Yıllar sonra Otto, Nobeli aldığında Lise’den hiç bahsetmedi. Ancak uzun yıllar sonra 109 nolu elemente onun anısına “Meitneryum” denildi.

3) Vera Rubin

Vera Rubin galaksi dışındaki yıldızların, merkezdeki yıldızlarla eş bir hıza sahip olduğunu keşfettiğinde, erkek meslektaşları inanmamıştı. Sonraki yıllarda karanlık maddeyi, yani evrenin %25’ini kapladığı varsayılan maddeyi keşfettiğinde de kimse dikkate bile almamıştı. Oysa karanlık maddenin keşfi, insanlığın en büyük keşiflerinden biriydi ve Nobel almama ihtimali yoktu ama çalışması görmezden gelindi. 2006’da, bu keşiften yaklaşık 20 yıl sonra benzer bir keşif yapıldığında, Vera’ya büyük haksızlık yapıldığı da ortaya çıkmıştı.

4) Chien-Shiung Wu

Chien Wu, Manhattan Projesi olarak da bilinen atom bombası projesinde çalışıyordu ve zamanının en önemli teorik fizikçilerinden biriydi. Bir gün 2 erkek meslektaşı gelip, o dönem çok kabul görmüş olan Eşlem Korunumu Yasası’nı çürütmek için yardımcı olacaklarını söylemişti. Wu’nun onlarla yaptığı deney, 30 yıllık bir inancı yıktı. Ancak meslektaşları bu deneyden çıkan sonucu kendilerine mal edip, Nobel’i aldılar.

5) Rosalind Franklin

Rosalind Franklin, doktorasını bitirip farklı bir üniversitede görev aldığında, kendisi gibi DNA üzerinde çalışan Wilkins ile karşılaştı. Rosalind’e kendi projesini yöneten bir araştırmacıdan çok asistanı gibi davranan Wilkins, bir yandan da onun çalışmalarına bakıyordu. Bir gün Rosalind’in haberi olmadan, onun bugün “Fotoğraf 51” olarak bilinen meşhur DNA görüntüsünü, 2 farklı akademisyenle paylaştı. Görüntüyü inceleyen Watson ve Crick isimli akademisyenler, Wilkins ile beraber ortak bir dizi makale yayınladılar. Yıllar sonra Watson, Crick ve Wilkins Nobel ödülünü kazandıklarında, yıllar önce ölen Rosalind’in ödül töreninde ismi bile geçmemişti.

6) Esther Lederberg

Esther Lederberg, ilk eşi Joshua ile birlikte antibiyotik direncini incelemek için çalışmalar yapmış ve sonuçları beraber yayınlamışlardı. Ancak Nobel Ödül Komitesi, Esther’i görmezden gelip, ödülü eşine ve onun 2 erkek meslektaşına vermeyi tercih etti.

7) Nettie Marie Stevens

Nettie Marie Stevens, genetik tarihindeki en büyük buluşlardan birini yaptığında daha 39 yaşında olan bir araştırmacıydı. Netti, o zamana kadar sürekli tartışılan bebeklerin cinsiyetini belirleyen şeyin ne olduğunu, yani X ve Y kromozomlarını bulmuştu. Ancak Nobel ödülü, Netti’ye değil, aynı zamanlarda aynı keşfi yapan bölümdeki erkek meslektaşı Thomas’a verilmişti.

Son olarak Matilda Etkisi’ne kanıt niteliğinde şimdiye kadar verilen Nobel Ödüllerinin cinsiyete göre dağılımını gösteren aşağıdaki grafiği de inceleyelim: