Devşirme sistemi Osmanlı’dan bu yana çok fazla tartışma konusu olmuştur. Bazı tarihçiler devşirme sisteminin hanedanlığa faydalı olduğunu savunurken, bazı tarihçiler de Osmanlı İmparatorluğu‘nun sonunu getirdiğini savunmuştur. Gelin bu içeriğimizde devşirme sistemine yakından göz atalım.
Devşirme ne demektir? Devşirme Sistemi Nedir?
Devşirmenin kelime anlamı toplanmaktır. Bilinen anlamıyla ise Osmanlı Devleti döneminde, devletin fethettiği bilhassa Rumeli ve Balkan bölgelerinde yaşayan gayrimüslim genç yetişkin ve çocukların bölgeden alınarak, onlar için özel olan okullara yerleştirilmesi ve onlardan üstün birer asker ya da sıkı bir bürokrat yetiştirmek amacıyla kurulan sisteme verilen addır.
Osmanlı Devleti, bu sistemi II. Murat döneminden itibaren fethettiği topraklarda uygulamaya koymuştur.
Devşirme sisteminin temeli, Osmanlı devletinden önce de Türk – İslam devletlerinde görülen savaş esirlerinden asker yetiştirip bir ordu kurma geleneğine dayanır. Bu sisteme o dönemlerde Gulam Sistemi adı verilmişken, Osmanlı Devleti’nde bu sistem Pençik Sistemi adıyla tanımlanmıştır.
İlk başlarda Pençik Sisteminde, savaş esirlerinden Yeniçeri Ocağına asker sağlanmıştır. İlerleyen dönemlerde Osmanlı Devleti’nin de sınırlarının genişlemesiyle asker ihtiyacı artmıştır. Böylece Pençik Sistemi yerini daha kurumsal olan Devşirme Sistemine bırakmıştır.
Devşirme Sistemi sürekli uygulanmaz, zaman ve mekânın şartlarına ve ihtiyaçlarına göre uygulanırdı. Devşirilecek çocukların aileleri, çocuklarının devletin merkezinde çok daha iyi bir eğitim görerek devlet adamlığı gibi seçkin görevlere gelme ihtimalinden ötürü bu sistemi büyük bir istek ve coşkuyla karşılamıştır. Öyle ki çocuklarını zorla sisteme sokmak isteyen aileler nedeniyle devşirilmek üzere toplanan çocuklar büyük güvenlik önlemleri neticesinde İstanbul’a getirilmiştir.
İhtiyaca göre üç ile beş senede bir, Hıristiyan tebaadan 14–18 yaşlarındaki çocuklardan seçilirdi. İlk zamanlarda Balkanlardan devşirme çocuk alınırken XV. Yüzyıldan itibaren Anadolu’daki gayrimüslim halktan da devşirme için çocuklar alınmaya başlanmıştır.
Devşirme Sisteminin Oluşturulması ve Kapıkulu Askerleri
Genişleyen sınırlar, artan fetihler ve seferlerden sonra uzun dönemli asker ihtiyacı artmış, savaşta esir düşenlerden özellikle Hristiyan olanların bir kısmı askeri ve kültürel eğitimler verilerek kapıkulu askerlerinin temelinin atılmasına neden olmuştur.1402 Ankara Savaşına dek bu sistem uygulanmaya devam etmiştir. Fakat Ankara Savaşı’ndan sonra Fetret Devrine girilmesiyle seferler durmak zorunda kaldığından esirler orduya alınamamıştır. Bu da devşirme sisteminin oluşmasına temel hazırlamıştır. Devşirme sisteminin temeli 1362 yılında Pencik Kanunu ile atılmıştır. Pencik Farsça 5 anlamına gelmektedir. Pencik Kanunu da savaş esirlerinin beşte birinin asker ocağına alınmasını içermekteydi.
Devşirme sistemi 1413 Çelebi Mehmet zamanında da uygulanırken, II. Murat döneminde kanunlaşmıştır. Fakat sistemi düzenli hale getiren ve olgunlaştıran Fatih Sultan Mehmet olmuştur.
Devşirme Sistemi İle Ne Amaçlanmaktadır?
Bu sistemle, kültürel ve toplumsal tüm bağlarından, ailelerinden koparılan ve varlıklarının devamının devletin varlığına bağlı olduğunun farkında olan bu nedenle de oldukça sadık askeri ve bürokratik bir sınıf ortaya konmak amaçlanmaktadır.
Bir başka neden ise, toplumsal anlamda bir tabana sahip olan ve ileride Osmanlı hanedanına rakip olma ihtimali olan köklü ailelerin yönetici olabilmelerini engellemektir.
Bu şekilde Osmanlı Devlet bürokrasisinde sadrazamlık gibi çok yetkili görevlere devşirmelerin getirilmesiyle devlet idaresinde sıradanlaşmış hep aynı aileye mensup kişilerden oluşan bir sınıfın oluşması da engellenmiştir. Bu da ileriki dönemlerde devlete olan bağlılığı artıran bir yapıyı da beraberinde getirmiştir.
Bunun en büyük kanıtı ise Osmanlı Devleti ile aynı dönemde yaşayan diğer imparatorluklarda yönetim başka ailelere geçebilmişken Osmanlı da 600 yıl gibi bir süre boyunca yalnızca Osmanoğulları Hanedanında kalmıştır.
Devşirme Sisteminde Çocuklar Nasıl Seçilirdi?
Sistemin ilk kuralı bir ailenin iki çocuğundan yalnızca birinin, çok çocuklu olması halinde ise en sağlıklı ve fiziksel olarak güzel olanın alınmasıydı.
Tek bir erkek çocuğu olanların oğulları alınmazdı. 8 ve 15 yaş arasındaki erkek çocukları tercih edilir, bu çocuklar arasında evli olan var ise kabul görmezdi.
Öksüz, yetim çocuklar, kel ya da köse, doğuştan sünnetli, çobanların çocukları, çok uzun ya da kısa boylu çocuklar da devşirme sisteminde kabul görmezdi.
Çoğunlukla Sırp, Arnavut, Hırvat, Boşnak ve Rum çocukları tercih edilir, Yahudi, Rus ve Gürcü çocukları alınmazdı. Müslümanlar çocuklar da devşirilmezdi. Devşirilen çocuklar Anadolu’ya götürüldükten sonra Müslüman olur ve sonrasında sünnet edilirdi.
Saraya götürülmek üzere ayrılan devşirmeler İbrahim Paşa sarayına veyahut sancaklara gönderildi. Kalan devşirmeler ise yeniçeri olmaları amaçlanarak Anadolu ve Rumeli Ağaları aracılığıyla Anadolu’daki ailelere gönderilirdi. Devşirme çocuklar toplandıkları ailelerin dışındaki bölgelere sevk edilirdi. Anadolu’dan gelenler Rumeli’ye, Rumeli’den alınanlar ise Anadolu’ya verilirdi. Böylece devşirilen çocukların da kaçması engellenmiş olurdu.
Saraya gönderilen devşirmelere içoğlanı, yeniçeri olarak seçilenlere ise acemioğlanı denirdi.
Acemioğlanları Türk köylüleri yanında en az 3 en fazla 8 sene olacak şekilde eğitilir, daha sonra İstanbul ve Gelibolu’daki Acemi Ocaklarına gönderilirdi. Fatih Sultan Mehmet döneminde ise devşirme sistemi için devşirme memurları tayin edilmiştir. Bu kişilere Turnacıbaşı, Saksoncubaşı, Haseki gibi isimler verilirdi.
İçoğlan Nedir?
Devşirilmek üzere seçilen gayrimüslim çocuklardan sarayda yetiştirilmek üzere olanlara içoğlanı denirdi. Genellikle soylu Hristiyan ailelerin çocukları tercih edilirdi. Edirne ve Galata Saraylarında bulunan Enderun Mekteplerinde 7 yıl kadar eğitim görürlerdi. Bu eğitimlerde başarılı kabul edilenler Padişahın sarayında görev alabilirdi. Enderun Mektebinde yetiştirilen devşirmeler, vezir, vezir-i âzam, Kaptan-ı derya, ,sancak beyi gibi önemli devlet adamlığı görevlerine getirilirlerdi.
Acemioğlan Nedir?
Devşirilmek üzere seçilen çocuklardan yeniçeri ocağına gönderilmek üzere olanlara verilen isimdir. Genellikle Bursa civarlarında Türk Müslüman ailelerin yanlarında İslamiyet’i ve Türkçeyi öğrenir daha sonra yeniçeri eğitimlerini alabilmek için Acemiocağına gönderilirlerdi. “Türk’e verme” olarak da isim verilen bu sistem ile, devşirmeler hem tarımda çalışarak üretime katkıda bulunuyor hem de, Türkçeyi ve İslamiyet kültürünü öğreniyorlardı. Burada yetişen acemioğlanlar daha sonra Kapıkulu askerlerine katılır ve devletin ordu ihtiyacını karşılarlardı.
Devşirme Sistemi Ne Kadar Faydalıydı?
– Osmanlı Devleti bu sistem ile ordusunun ve devlet yönetiminin iskeletini oluşturmuştur.
– Yeniçeri ocağının kurulumunun temelini oluşturmuştur
– Osmanlı yönetimine Pargalı İbrahim, Rüstem Paşa, Köprülü Mehmet Paşa, Gedik Ahmet Paşa, Sokullu Mehmet Paşa, Veli Mahmut Paşa, Kuyucu Murat Paşa gibi çok faydalı vezirler kazandırmıştır.
– İlk zamanlarda padişahın otoritesinin kurulmasında ve devamında oldukça önemli rol oynamıştır. Bu sistemle idamına karar verilen Çandarlı Halil Paşa ve ailesi gibi, yıllar boyunca devlet için çalışan ve toplumsal tabanda da bir kitlesi olan köklü Türk ailelerinin ortaya çıkıp rakip olmaları engellenmiştir.
– Topraklarda yaşayan Hristiyan erkeklerin asker ocağına katılması sağlanmıştır.
– Bu askeri sınıfa dâhil olan Hristiyanlar nedeniyle yaptıkları fetihlere olan tepkiler de azalmıştır.
– Devşirme Sistemi sayesinde, gayrimüslim vatandaşlar da Osmanlı devlet düzeninde sınırlı olsa da yer bulabilmiş, iktidardan tam anlamıyla dışlanmamıştır.
– Devşirme Sistemi sayesinde, toplumla bağlarından ayrılan ve varlıklarının devlet varlığına ihtiyacı olduğunu düşünen asker ve yöneticiler yetiştirilmiştir.
Devşirme Sisteminin Zararları
– Padişah otoritesi zayıflamaya başladığında Kapıkulu askerlerinin yersiz ve ölçüsüz bir şekilde hâkimiyeti artmaya başlamıştır.
-Devletin gelir kaynaklarına el uzatmaya ve hâkimiyetleri altına almaya başlamışlardır.
– Artan otoriteleri neticesinde padişahları bile tahttan indirme gücüne kavuşmuşlardır. Öyle ki II. Osman bunların ayaklanması sonucu öldürülmüştür.
– Sistemin bozulmasıyla birlikte askeri disiplinsizlikler de baş göstermeye başlamıştır.
Devşirme Sisteminin Bozulmasının Sebepleri
– 16. Yüzyıl ile birlikte devletin artan asker ihtiyaçları neticesinde sadece devşirmeler değil, gönüllüler de yeniçeri ocağına alınmaya başlamış bu da idari sistemin bozulmasına neden olmuştur. Ordudaki liyakatsizliklerin de artmasıyla 18. Yüzyılda Yeniçeri ocağı tamamen kaldırılmıştır.
– Kapıkulu askerleri bu nedenle disiplinlerini kaybetmiştir.
– Devşirme kaynakları azalmaya başlamıştır.
– Devlet maliyesinin zayıflamasıyla askerler üzerindeki otorite de azalmaya başlamıştır.
Devşirme kanununun ihlal edilmesi Yeniçeri Ocağı’nın bozulmasına neden olmuştur. XVI. yüzyıldan itibaren yeniçeri oğullarının “kuloğlu” olması, dışarıdan da “kul kardeşi” ve “ağa çırağı” isimli kanuna aykırı olarak Yeniçeri Ocağı’na asker alınması sistemin bozulmasına neden olmuştur. Devşirme sistemine rüşvet karışması da sistemin bozulmasının bir diğer nedenidir. IV. Murad döneminden itibaren devşirme sistemi ıslah edilmeye çalışılsa da başarı olunamamış bu dönemden itibaren devşirmek için çocuk alınmamıştır.
Devşirmeleri daha yakından araştırmak ve okumak isteyenlere bu kitap ile başlamalarını tavsiye ediyorum…
Yorumlar (0) Yorum Yap