Bakteri, tek hücreli mikroorganizmadır ve monera alemini oluşturan prokaryot canlıların en çok ve en fazla bilinen türüdür. Dünyada hemen hemen her yerde bakteriler vardır. En çok organik atıkların olduğu yerlerde ve sularda yaşarlar. +80 derecelik kaplıcalardan tutun -90 derecelik buzulların içerisinde bile bu canlı türlerinden bulunur. Toprakta, okyanusların derinliklerinde, deride, bağırsaklarda, sıcak su kaynaklarında aklınıza gelebilecek her yerde varlardır. Hava ve su damlacıkları yoluyla çok uzak mesafelere taşınabilirler.
Bakterilerin Genel Özellikleri
- Bakteriler tek hücreli mikroskobik canlılardır.
- Bazı türler hayvansal ve bitkisel organizmalarda hastalık yaparlar. Saprofit veya mikroskobik canlılardır.
- Bakterilerin hücre çekirdekleri vardır ancak yüksek yapılı canlılardan ayrılan bazı farklılıklara sahiptir.
- Bakteri bölünerek çoğalarak, tek hücreden iki hücre oluşturur.
- Hücreler yuvarlak şekilli, virgül şekilli, spiral şekilli veya çubuksu şekilde olabilirler. Bazıları zincir hücre şeklinde kümeler yapar ve her hücre canlılığını ayrı ayrı korur.
- Bazı bakteriler kamçılı (flagella) olup hareket edebilirler.
- Her bakterinin besi ortamlarında ve belirli koşullarda hücresinin belirli ve özel bir şekli vardır. Bakterilerin sınıflandırılmasında bu özel şekiller dikkate alınır.
Bakterilerin Büyüklükleri
Bakteriler ancak mikroskop altında görülebilir ve ölçülebilir. Bakteri büyüklükleri yani boyutları gelişme dönemine, besiyerinin bileşimine ve bulunduğu ortam şartlarına göre değişebilir. Üreme döneminde boyutları homojendir. Durma ve ölme dönemlerinde ise daha büyük, pleomorfik vb. boyutlardadır. Bakteri büyüklüğünde: Genom büyüklüğü kilobaz (kbp) molekül ağırlığı ise dalton (da) cinsinden değerlendirilebilir.
Bakterilerin Morfolojik (Yapısal) Özellikleri
Bakteriler mikroskobik görünümleri esas alınarak: Sarmal Biçimindeki bakteriler (Spiraller), yuvarlak biçimindeki bakteriler (Koklar), çubuk biçimindeki bakteriler (Basiller) olarak ayrılır. Pleomorfik bakteriler ise bazı bakteriler fiziksel ve kimyasal etkenlere bağlı olarak değişik morfolojik hücreler oluşturabilir bunlara pleomorfik bakteriler denir.
1) Sarmal Biçimli Bakteriler – Spiroket (Spirochaete)
Sarmal biçimli bakteriler ise 3 grupta sınıflandırılır. Virgül biçiminde kısa çubuk şeklinde olan bakteri gruplarına Vibrio denir. İnce, sarmal şekilde ve bükülebilir olan bakteri gruplarına ise Spiroket denir. Kalın, sarmal şekilde olan ama esnek olmayan bakteri gruplarına ise Spirillum denir. Spiroketler şekil, boyma ve üreme özellikleri bakımından 3 cinse ayrılır. Bunlar:
- Borrelia
- Treponema
- Leptospira
Şeklinde sıralanır.
2) Yuvarlak Biçimli Bakteri – Kok (Coc)
Bu bakteriye kok adı verilmektedir. Hücre bölünmesi tek yönde, birbirine dik iki- üç yönde veya değişik yönlerde gerçekleşebilir. Tek yönde olması demek: İki kardeş hücrenin birbirine bağlı halde kalmasıdır ve buna diplokok denir. Zincir oluştururlarsa bunlara streptokok adı verilir.
İki yönde olması ise dörtlü koklardan meydana gelir ve bunlara tetrakok adı verilir. Hücre üç yönde düzenli bir biçimde bölünürse paket görünümünde sekizli gruplar oluşur ve bunlara sarsina adı verilir. Eğer hücreler düzensiz ve çeşitli yönlerde bölünür ve oluşan yeni hücreler birbirlerine bağlı halde kalırsa bunlara stafilokok adı verilir.
3) Çubuk Biçimindeki Bakteriler – Basil (Bacil)
Çubuk biçimindeki bakteri grupları düz ya da hafif eğri çubuk şeklinde olan bakterilerdir. Uzunluk ve genişlikleri farklı boyutlarda olabilir. Kısa boylu olan bakteriler enlerine yakın uzunlukta kokoid bir şekilde olurlar. Uzun boylu olan çubuklar ise boyları enlerinin yirmi katına kadar uzun olabilir. Tek halde bulunan çubuk bakterilere basil denir. Oval ve kok halde olan çubuk bakterilere kokobasil adı verilir. Zincir oluşturan çubuk bakterilere ise streptobasil adı verilir.
4) Pleomorfik Biçimde olan Bakteri Türleri
Bazı şartlarda değişik yapısal özellikler gösteren gruplara pleomorfik bakteri adı verilir. Bu bakteri grupları kendi içinde üç gruba ayrılır.
- Pleuro pneumonia like organism (PPLO) biçimindeki bakteriler. İnsan ve hayvanlarda bazı hastalıklara neden olan bu bakterilerin mikoplazmaların hücre duvarları yoktur. Yıldız, halka biçimleri vardır.
- L formu bakteriler. Kimyasal maddeler bulunduran ortamlarda üretilirse bu kimyasal maddeler, hücre duvarı sentezini engelleyerek hücre duvarına sahip olmayan formlar oluşturur. Disk, oval, yıldız vb. formlar gösteren bu yapılara L- formlar denir. Çevresel faktörler pH değişimi, oksijen azalması, osmotik basınç. Değişiklikleri ve çevrede gıda maddelerinin azalması gibi faktörlerdir.
- İnvolusyon formlar. Üretildiği besi ortamlarının özelliklerinin değişmesi sonucu yapılarında değişimler olur. Şartlar optimum olduğunda normal biçimlerine dönerler.
Makroskobik Bakteri Morfolojileri
Bir bakteri eğer katı besiyerinde ve uygun şartlarda üretilirse gözle görülebilir yığın oluşturur. Bu oluşan bakteri yığın kümelerine koloni denir. Bakteri oluşum süreçleri değişkenlik gösterir. Bazıları 24 saatte, bazıları ise 4-5 günde oluşur. İnsanlara ya da hayvanlara ait mikrobakteriler ise 15-20 günde büyük koloniler haline gelirler.
Smooth (S) koloni: Katı besiyerinde yuvarlak, kenarları ve üzerleri düzgün, kabarık, parlak ve homojen biçimde görülen bakteri kolonileridir. Hastalık olgularından yeni izole edilen bakterilerin oluşturduğu kolonilerdir.
Rough (R) koloni: Katı besi yerinde kenarları ve üzeri pürüzlü, mat ve granüllü yapıda olan bakteri kolonileridir. Eskimiş veya birkaç kez pasajı yapılmış bakterilerin oluşturduğu kolonilerdir.
Mukoid (M) koloni: Bu koloniler öze değdirildiğinde iplik gibi uzama özelliği gösteren, yapışkan yapıdaki bakteri kolonileridir. Mukoid salgı üreten bakteriler tarafından oluşturulur.
L koloni: Üzeri ve kenarları düzensiz, granüllü biçimde olan bakteri kolonilerine denir. PPLO bakteri ve L formu bakteri grupları tarafından meydana getirilir. Hücre duvarı oluşturmayan mikroorganizmalar L koloni oluştururlar.
Bakterilerin Anatomik Yapısı
Anatomik yapıları dış ve iç yapılar olmak üzere ikiye ayrılır. Dış yapısında: Hücre duvarı, kamçı (flagella), pili ve kapsüldür. İç yapısında: Spor, sitoplazmik membran, mezozom, ribozom, nükleus, pigment vb. yapılar.
Bakteri hücre duvarı elektron mikroskop ile ancak görülebilir. Özel bazı boyama teknikleri ile boyanarak mikroskop altında farklı renklerde görülür. Gram boyama tekniği ile boyandıktan sonra gösterdiği renge göre bakteri gruplara ayrılır.
Gram pozitif (Gr+) bakteriler ve Gram negatif (Gr-) bakteriler olarak adlandırılır. Gram pozitif bakteri mikroskop altında mavi-mor renkte görülürler. Gram negatif bakteri ise mikroskop altında pembe renkte görülür. Renk farklılıklarının nedeni bakterilerin hücre duvarlarındaki bazı farklılıklardan kaynaklanmaktadır.
Bakteri hücre duvarı bakteriyi fiziksel ve kimyasal dış etkilere ve başka yabancı organizmalara karşı korur. Hücre duvarı bakteri bölünmelerinde ve çoğalmalarında etkin bir göre sahiptir. Ayrıca süzgeç görevi görerek su, organik ve inorganik maddeler dışarıdan içeri alıp, metabolizma atıkları gibi maddeleri de dışarı atmaktadır.
Bakterilerin Tarihçesi
Hollandalı bir tüccar olan Antonie van Leeuwenhoek (1632- 1723) tarafından 1676 tarihinde kendi tasarımı olan iki yüzden fazla büyütülebilen ve iki metal arasına yerleştirilmiş bikonveks mercekten oluşan büyütme aleti ile başladığı incelemelerde mikroskobik canlılar dünyasına giriş yapmıştır. Yaptığı bu çalışmalar nedeniyle mikrobiyolojinin kurucusu olarak anılmıştır.
1676 yılında ilk bakterileri bularak şekillerini ve hareketlerini izleyerek bunları çizmiştir. Bu iki yüzden fazla mektubu Londra’daki Philosophical Transaction of the Royal Society’ye göndermiştir. Araştırmalarını ise kirli sularda, bekletilmiş yağmur sularında, diş kirinde, mantarda, yaprakta, idrarda ve gaitada vs. yapmıştır.
Bakterileri yüksek ısıda tuttuğunda ya da sirke ile etkileşime soktuğunda öldüklerini de notlarına yazmıştır. Önce hayvancık (animaculate) adını vermiştir. Bakteri adı ise 1838 tarihinde Christian Gottfried Ehrenberg tarafından verilmiştir.
This post is also available in: English Français Español Deutsch
Yorumlar (0) Yorum Yap