Fayda, Zevk ve Erdem: Aristotoles’in Tanımladığı 3 Arkadaşlık Türü

Antik Çağ felsefesinin Platon’u olarak nitelendirilen ve döneminin en önemli filozofu olarak öne çıkan Aristototles’in, oğullarından biri olan Nikomakhos’a ithafen kaleme aldığı Nikomahkos’a Etik, hazzın temelde iyi bir yaşamı tamamlayan etkinlik (enerigeia) olduğu üzerine şekillenen ve iyi olanın amaçla temellendirilmesi gerektiği savıyla öne çıkan bir başyapıt. İnsanoğlunun son derece sosyal bir canlı türü olduğu vurgusuna paralel olarak, birlikte yaşamanın bireyler arası kurulan bağlarla mümkün olduğuna dikkat çeken Aristotoles, arkadaşlık kavramı üzerinde fazlaca durmuş ve konsepti üç ana başlık altında incelemiş. İlk ve Antik Çağ filozoflarının toplumdan ve günlük hayattan uzak konumlandıkları algısını yıkan, kendinizle özdeşleştirmekle zorluk çekmeyeceğiniz bu üç kategoriye göz atmak isterseniz sizi aşağı alalım.

1) Fayda için Arkadaşlık (Friendship of Utility)

Tarafların karşılıklı çıkarlarına dayanan ilişkilerdir. İş veya sınıf arkadaşlarınızı örnek olarak düşünebilirsiniz. E nihayetinde, kötü de olsa bir eşlikçinizin olması, hiç olmamasına yeğdir. Eğer çevrenizdekileri bir arkadaşlık derecelendirmesine tabi tutarsanız, bu kategorinin siniz için de geçerli olduğunu fark edeceksiniz.

Bunu sadece çıkar ilişkisi olarak düşünmeniz de gerekli değil. Spor salonuna gitmek istediğinizde, zaten başlamak istediğini bildiğiniz komşunuzu aramanız ya da Instagram’da resimlerini görüp beğenmeden geçseniz de takip etmeye devam ettiğiniz kişiler de bu türe dahil. Aristotles’e göre bu arkadaşlık türü tamamen kötü olmamakla birlikte, iki taraftan birinin dahi çıkarının bitmesi durumunda sona erecektir ve bu yönden geçicidir.

2) Zevk için Arkadaşlık (Friendship of Pleasure)

Ortak hobilere ya da zevklere sahip olduğunuz ve beraber geçirdiğiniz vakitten keyif aldığınız için görüşmeye devam ettiğiniz arkadaşlarınız bu kategoriye dahildir. Bu arkadaşlık türünün fayda için olandan farkı, birincisinde bir çıkar söz konusuyken, ikincisinde bahsi geçen tek çıkarın güzel vakit geçirmek olmasıdır. Üniversite arkadaşlarınız olmadan, o yıllarınızın ne kadar sıkıcı geçeceğini düşündüğünüzde, beraber harcadığınız ve güzel anılar biriktirdiğiniz tüm o zamanların ne kadar değerli olduklarını fark edersiniz. Öte yandan, hepsiyle halen görüştüğünüzü söyleyemezsiniz, öyle değil mi? Bunun sebebi, herkesin ortak zevklere sahip olduğu, düşüncelerini paylaştığı ve aynı ortamda tam da o zamanda yanında olan eşlikçilere gereksinim duymasıdır. Öte yandan ortam değişimi ya da daha iyi alternatiflerle karşılaşılması durumda zevk için kurulan arkadaşlıklar solarak bir süre sonra kopmaya mahkumlardır.

Aristoteles zevk ve fayda için olan arkadaşlıkları tesadüfi olarak nitelerken, bir tarafın artık zevk vermemesi ve faydalı olmaması durumunda kolayca bozulabileceklerinin altını çizer Nikomahkos’a Etik’te. Ayrıca, yaşlı insanlar Aristotoles’e göre genellikle fayda için, gençler ise zevk için arkadaşlıklar kurmaktadır. Bunuysa şu şekilde açıklar filozof: Yaşlı insanlar her zaman karşılarındaki kişiden memnun olmayabilirler, öte yandan onlara eşlik edecek bir insana ihtiyaç duyduklarından arkadaşlıklarını bozmazlar. Duyguları tarafından yönetilen gençlerse en kısa sürede en çok keyif veren şeyi ararlar. Çok çabuk âşık olurlar, çok çabuk kırılır, üzülür, sinirlenir ve çok çabuk unuturlar.

3) Erdem için Arkadaşlık (Friendship of the Good)

Aristotoles’in tasvir ettiği üç arkadaşlık türünden ideal olanıdır. En somut ve en nadir türdür. Faydayı ve zevki aşan, karşıdaki kişiyi olduğu gibi kabul ve takdir etmeye dayanan arkadaşlıktır. Bir fayda gözetmeksiniz değer vermek, beraber güzel vakit geçirirken olduğu gibi zor zamanlarda da dayanacak bir omuz olmaktır temelde. Erdeme dayanır ve Aristotoles, bu tür arkadaşlığı romantik bir ilişkiye benzetir. Çünkü bahsi geçen gerçek arkadaşlıklar da aşk kadar nadir bulunmakta ve herhangi bir çıkara dayanmamaktadır.

Hatıraları, ilkleri, mutlulukları ve üzüntüleri paylaştığınız bu arkadaşlarınızı sizden zaman da mesafe de ayıramayacaktır. Hayatınızda sayıca az olan ve siz bu satırları okurken aklınıza gelen dostlarınızla kurduğunuz bağa işaret eden bu tür, üçü arasından en önemlisi ve en kalıcısıdır.