Distopya: Bilim Kurgunun Korku Dolu Dünyası

Distopya, çoğunlukla her şeyin karamsar bir boyutta olduğu geleceğin kurgulanması anlamını taşır. Daha çok ütopya terimine aşina olduğumuz için distopya dendiğinde pek çoğumuz duraksar, anlamının ne olduğunu sorgularız.

Nasıl ki ütopya geleceğin iyimser bir havada kurgulandığı, her şeyin olması gerektiği ya da arzulandığı gibi devam ettiği bir dünyaysa distopya da işte bunun tam tersi anlamı taşır.

Zombi salgınları, uzaylı istilaları, kıtlık, doğal afetler ve nicelerinin olduğu âdeta kıyametin koptuğu bir dünyanın tasarlanması distopya olarak belirtilir. Bahsedilen kurguların pek çoğu tüm dünyayı etkileyen salgınlarla ilişkilendirilse de kimileri otoriter ya da totaliter rejimlerle de karakterize edilir.

Nitekim dünyanın en çok bilinen distopya romanı örneklerinde bahsedilen bu durumun izlerini görmek mümkündür. Kurguların ne denli ürkütücü olduğundan haberdarsanız distopyanın gerginlikle dolu dünyasına daha yakından bakmak isteyebilirsiniz.

Distopya Nedir? Kelime Anlamı Olarak Neyi İfade Eder?

Distopya terimi, dilimizde tam olarak bulunmayan bir kelime olsa da kullanıldığı anlam bakımından oldukça akılda kalıcı bir olgudur. İlk defa John Stuart Mill tarafından kullanılan bu terim, kelime anlamı olarak “kötü bir yer” olgusunu işaret eder. Sanılanın aksine direkt olarak ütopyanın tersi şeklinde çevrilemeyen distopya, geleceğin kötü bir şekle bürüneceği yarınları ifade eder. 

Ütopya, kelime anlamı bakımdan değerlendirildiğinde gerçekleştirilmesi imkânsız tasarı ya da düşüncedir. Etimolojik olarak incelendiğindeyse Yunanca “topos” kelimesinin “yer” anlamına geldiği görülür. Topos kelimesi “eu” takısıyla kullanıldığında “iyi yer”, “ou” takısıyla sözcük oluşturulduğundaysa “olmayan iyi yer” şekline bürünür.

Bu noktada ütopyanın düşünürün hayalinde kurguladığı en iyi yer olduğu söylenebilir. Yunanca “dys/dis” takısıysa “kötü ve hastalıklı” şeklinde bir çeviriye sahiptir. Bu noktada da benzer noktadan hareketle distopyanın düşünürün hayalinde canlandırdığı en hastalıklı ve kötü yer olduğu söylenebilir.

Distopya Dünyasına Adım Atmak İsteyenler İçin Öneriler

İlgi çekici bir tür olmasının yanı sıra distopya, kimi örnekleriyle son derece ürkütücü olduğu için daha mesafeli durulan alanlardan birisidir. Özellikle yakın geleceğin bu denli kötü şekilde kurgulanması, distopyayı pek çok kişi için âdeta tabu hâline getirebilir.

Siyasi yönetimlerin son derece korkunç bir hâle gelmiş olması, hastalıkların hızla yayılışı, teknolojinin kötü emellerle kullanılmış olması ve daha birçok noktası, “biz nereye gidiyoruz?” sorusunu herkesin aklına getirir. Bu noktada distopya, geleceğimizle yüzleşme ve ihtimalleri değerlendirme anlamında da oldukça açık bir kapıya sahiptir.

Distopyanın büyüleyici ve bir o kadar da ürkütücü dünyasına adım atmak isteyenlerdenseniz kült film ve kitaplara yönelmenizi tavsiye ederiz. Bu sayede distopyanın gerçekten herkes tarafından kabul görmüş örneklerine ulaşarak bu türün sizin için çok daha anlamlı hâle gelmesini sağlayabilirsiniz.

Nitekim popüler kültürün bir parçası olmadan da önce distopya, senelerdir düşünürlerin üzerine tezler ürettiği bir alandır. Ve yıllar öncesinden kurgulanan bazı kitaplarda, distopyanın örneği olarak görülen kimi olayların aslında günümüzde yaşandığını gördüğünüzde bu türün ne denli derinlikli olduğunu keşfetmeye de şimdiden hazır olmanızı öneririz.

Distopyaya Giriş Dersi Niteliğinde Kitap Önerileri

Maceraya giriş yapacağınızı bilerek başlayacağınız her kitap sizi son derece eğlendirecek olsa da distopya kurguları, sayfalar arasında gerilmenize sebep olabilir. Bu noktada öncelikle buna hazırlıklı olmalısınız. Sizi distopya dünyasına alıştıracak, gününüzü sorgulatacak kitaplar arıyorsanız aşağıdaki liste tam size göre! Her bir kitap, geleceğin son derece olumsuz şekilde kurgulandığı dünyaları barındırdığı için kendinizi rahatsız hissedebileceğinizi şimdiden söyleyerek sizi uyarmakta da fayda var.

• Hayvan Çiftliği – George Orwell: İnsan doğasının acımasızlığını ve güç arzunun yıkıcılığını anlatan politik bir hiciv örneğidir.
• 1984 – George Orwell: Totaliter bir devletin ne denli karanlık bir baskıya sahip olabileceğinin en ürkütücü göstergesidir.
• Fahrenheit 451 – Ray Bradbury: Kitapların yasaklı olduğu ve itfaiyelerin yangın söndürmek yerine kitapları yakmakla görevli olduğunu düşünün. Bu kitap, kitapların ne denli önemli olduğunu hissetmenizi sağlayacak örnekler arasında sıralanabilir.
• Biz – Yevgeni Zamyatin: Bireyselliğin yok edildiği, sayısallaştırılmış bir toplumda yaşayan bir insanın isyanını anlatır. Totaliter rejim eleştirisi bu kitapta da mevcuttur.
• Cesur Yeni Dünya – Aldous Huxley: İleri teknolojinin ve genetik mühendisliğinin insan doğasını nasıl etkileyebileceğini ele alır. Toplumsal normların sorgulandığı bu kitap, karanlık bir geleceğe pencere açar.
• Damızlık Kızın Öyküsü – Margaret Atwood: Totaliter rejimin kadın bedeni üzerindeki kontrolünü ele alan bu kitap, tam bir özgürlük mücadelesidir. Toplumsal cinsiyet rolleri üzerine derin bir eleştiri bulunur.
• Otomatik Portakal – Anthony Burgess: Şiddetin doğası üzerine bir kurguya sahiptir. Özgürlüğün ve toplumsal kontrolün birbiriyle ne denli çatışma içinde olduğunu açıklayan bu kitap, rahatsız edici satırlara sahiptir.
• Açlık Oyunları – Suzanne Collins: Gelecekteki toplumda açlıkla mücadele için düzenlenen ölümcül bir yarışmayı konu alır. Bu sistemin çarklarından biri olarak görülen ve daha sonra bu düzene karşı gelen karakterler, toplumsal eşitsizlik eleştirisinin yapılmasını sağlar.
• Silo – Hugh Howey: Nükleer bir felaket sonrası insanların yeraltında yaşamaya mahkûm olmalarını ve silonun kurallarına uymayanların cezalandırılmasını anlatır. Toplumsal kontrol mekanizmaları seri boyunca eleştirilir.
• Erdem Yılı – Kim Liggett: Genç kızların töreler ve cinsiyetçilikle mücadele ederek yetişkinliğe adım attıkları bir toplumu konu alır. Bireysel özgürlükler bu kitap boyu sorgulanan ana unsurlar arasındadır.

Sıralanan distopya romanlarının her biri bu alanın kültleri arasında sayılacak kadar çok okurdan tam not almayı başarmıştır. Kitapların kimi size distopya gibi gelmeyen konulara sahipse muhtemelen çok daha eskiden yazılmış bir eserdir ve siz, kurgulanan o kötü geleceği tecrübe ettiğiniz için bunun farkında bile değilsinizdir. Distopya romanları, sizi düşünmeye ve sorgulamaya sevk edeceği için toplumsal bir uyanışın da simgesidir.

Okumaktan Ziyade İzlemeyi Sevenlere: Distopik Film ve Dizi Önerileri

Kurguları kitaplara dayanan pek çok dizi ve film olduğu gibi direkt olarak ekranlar için senaryolaştırılan distopik örnekler bulunur. Her biri etkileyici görselleri, içinize işleyecek konuları ve devamını beklediğiniz sahneleriyle en sevdiğiniz dizi ve filmler arasında yerini alacaktır. Daha eski pek çok distopik dizi ve filmin aksine, nispeten yakın dönemlerde seyirciyle buluşan kimi önerilerimizi sizin için aşağıdaki listede derledik:

• Black Mirror (Dizi, 2011-2019 | IMDb: 8,8): Distopya denince akla gelen ilk dizilerden biri olan bu seri, her bölümünde sizi teknolojinin karanlık yönüyle tanıştırır. Bu dizi, insan doğasının sapkın yönlerini ve dijital çağın etkilerini dehşete düşeceğiniz şekilde işler.
• Westworld (Dizi, 2016-2022 | IMDb: 8,5): Yüksek teknolojiye sahip bir eğlence parkı olan Westworld, insanların gerçekçi şekilde tasarlanan Androidlerle etkileşime geçtiği bir yerdir. Bir süre sonra Androidler beklenmedik bir biçimde bilinçlenir ve olaylar gelişir.
• 3% (Dizi, 2016-2020 | IMDb: 7,3): Yoksulluk ve zenginlik arasındaki uçurumun son derece bariz olduğu bir dünyada yapılan sınavda başarılı olanlar, mutlu bir adaya gitme şansı elde eder. Ancak yalnızca toplumun yüzde 3’ünün edinebildiği bu şans, bedeli son derece ağır ödenen bir yüktür.

• Platform (Film, 2019 | IMDb: 7,0): Platform, yüzlerce katlı dikey bir hapishanede mahkûmların açlıkla mücadelesini anlatır. Her seviyede, yemekler zenginlerden yoksullara doğru hareket eder. Film; adaletsizlik, insan doğası ve hayatta kalma mücadelesi gibi konuları işler.

• Arınma Gecesi (Film, 2013 | IMDb: 5,7): Yılda bir kez 12 saat boyunca her türlü suçun serbest olduğu bir dünyayı anlatır. Bu filmde şiddet ve politik düzen gibi konular eleştirilir. IMDb tarafından nispeten düşük bir puan alsa da mutlaka şans verilmesi gereken filmler arasındadır.

• Cennete Hoş Geldiniz (Dizi, 2022-Devam Ediyor | IMDb: 5,5): Gözlerden uzak bir adada düzenlenen partiyle gençleri cezbeden “Cennet”, pek çok kişi için âdeta bir cehenneme döner. Tehlikeli sırlarla dolu olan bu dizinin giriş kısmı oldukça rahatlatıcı olsa da diziyi izlerken gerileceğinizi şimdiden söyleyebiliriz. IMDb puanı düşük olsa da mutlaka şans vermenizi tavsiye ettiğimiz diziler arasında İspanyol yapımı “Bienvenidos a Edén” de yer alıyor.

Distopya film ve dizileri arasında sıralanan bu örnekler dışında da pek çok farklı yapımı bulmanız oldukça kolaydır. Özellikle toplumsal eleştirilerin yer aldığı birçok kitap, okuyucular tarafından tam not aldığı için senaryolaştırılarak daha çok insanla buluşturulmuştur.

Nitekim 1984, Otomatik Portakal, Açlık Oyunları, Damızlık Kızın Öyküsü gibi birçok kitap, ekranlarda da yerini almış distopya örnekleri arasındadır. Toplumun nereye evrilebileceğinin en vurucu örneklerini görüntülemek ve yaşadığınız dönemi sorgulamak isterseniz siz de distopyanın engin denizlerine dalmayı düşünebilirsiniz.