Güneş’in katmanları, içerisinde yaşadığımız büyük evren açısından büyük öneme sahiptir. Güneş başlı başına önem taşırken onu oluşturan parçaları yani katmanları da bilinmelidir. Tabiri caizse güneş sayesinde gezegenlerin ayakta kaldığını söyleyebiliriz. Güneş’in sahip olduğu ve etrafına yaydığı enerji miktarı sayesinde bundan sayısız gezegen yararlanır. Güneş’e konum olarak en yakın olandan en uzak olana kadar her gezegen bu enerjiden nasibini alır. Güneş katmanları ise Güneş’in içsel yapısı ile ilişkilidir. Bu içsel yapı Güneş’in fiziksel yapısını tanımamızı sağlar.
Bu sayede güneş hakkında bilimsel çalışmalar daha sağlıklı yürütülmektedir. Girişte kısaca saymamız gerekirse Güneş 6 temel katmandan oluşur. Bu katmanların her birinin kendine özgü ısı ve enerji koşulları bulunur. Bu katmanlar sırasıyla, en içte güneş çekirdeği, radyatif katmanı, konvektif katman, ışık küre, kromosfer ve taç küredir. Her katman aynı zamanda güneşin oluşum süreci hakkında da bilgi sunmaktadır. Bu sayede güneş üzerine yürütülen modern çalışmalar günümüzde de sürmektedir. Şimdi bu devasa enerji devini kısaca tanıyarak işe koyulalım.
İnsanlığı Mest Eden Devasa Enerji Kaynağı: Güneş
Güneş, neredeyse tüm insanlık tarihi boyunca insanların merakını üzerine çeken bir kaynak olmuştur. İlkel topluluklardan günümüzün kozmopolit kültürüne gelene dek güneş her daim popülerliğini sürdürmüştür. İlkel inanışların eşsiz öznesinden bilimsel çalışmaların eşsiz öznesine doğru bir tarihsel yolculuğa sahiptir diyebiliriz. Tabii ki günümüzdeki bilimsel çalışmalarda Güneş’e olan hayranlığı katlamaya devam etmektedir. Biz de Güneş’in katmanları başlıklı yazımızda, katmanları sıralamaya başlamadan önce Güneş’i daha yakından tanıyalım istedik. Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki Güneş tüm insanlık tarihi boyunca farklı farklı anlamlara sahip olmuştur.
Kimi zaman bir tanrı ya da tanrıça kimi zamansa Dünya’yı ve tüm evrene güç veren bir kaynak. İlkel yaşamdan üretimin kolektif bir şekilde yapıldığı dönemlere geçişte Güneş’in oldukça büyük payı vardır. Bunu dememizin sebebi ise insanların pek çok eylemini Güneş’e göre düzenliyor olmasıdır. Günümüzde dahi Güneş, çalışma saatlerini ve daha pek çok şeyi gündelik hayatta belirlemeye devam etmektedir. Astronominin gelişimi ile birlikte Güneş’in ilahi bir yaratıcıdan ziyade bir gök cismi olduğu kanıtlanmış olur.
Güneş’in Katmanları
1) Güneş Çekirdeği
Güneş’in katmanları arasında en iç bölgeyi oluşturan yapının adı güneş çekirdeğidir. Güneş çekirdeği bu anlamıyla güneşin merkezi anlamına da gelir. Güneş çekirdeği, Güneş’in merkezi ile 0.2 yarıçap arasındaki alana yayılır. Güneş çekirdeğinin ısısı tahmin edilemeyecek kadar yüksektir. Öyle ki nükleer reaksiyon ve aksiyomların da ötesinde bir gücü olduğunu söylemek mümkündür. Bu ısı değeri yaklaşık olarak 15.000.000 K ölçüsü ile eş değerdir. Güneş çekirdeği ayrıca Güneş’in sahip olduğu enerjinin üretildiği de alandır. Bu alanda proton ve proton yüklü enerji çevrimi gerçekleşir.
Bu sayede nükleer tepkimeler ortaya çıkar. Nihai olarak ise Güneş’in katmanlarına enerji taşıyan enerji ortaya çıkar. Bu proton ve proton yüklü atomların birleşmesi ile “helyum atomu” ortaya çıkar. Nükleer tepkimeler ise bir diğer deyişle füzyon adını alır. Füzyonların nükleer tepkimeleri sonucunda aşırı fotonlar oluşur. Bu fotonları ise kısaca belirtmek gerekirse kozmik ışınlar, X-ışınları ve Gama ışınları olarak sıralayabiliriz. Burada ortaya çıkan fotonların çekirdekten sonraki katman olan ışınım katmanına ulaşması milyonlarca yıl sürebilmektedir.
2) Radyatif (Işınım) Katmanı
Radyatif katmanı aynı zamanda ışınım katmanı ve ışınımsal bölge adlarıyla da anılmaktadır. Güneş’in katmanları arasında çekirdekten hemen sonra ve onun üzerinde yer alan katmandır. Bu özelliği sayesinde çekirdekte üretilen enerjinin ilk taşıma alanıdır da. Güneş çekirdeğinin sınırı olan 0.2 yarı çapa sahip alandan başlayarak 0.7 yarı çapa sahip alana dek uzanır. Güneş çekirdeğine nazaran sıcaklık seviyesi üçte bir oranında düşüktür. Işınımsal bölgenin sıcaklık seviyesi 5.000.000 K civarlarında seyreder. Lakin ortalama sıcaklık 2.000.000 ve 5.000.000 arasında değişim gösterir.
Radyatif alan, bir diğer adıyla ışınım katmanı adından da anlaşılacağı üzere enerji transferinin ışıma yoluyla yapıldığı katmandır. Güneş çekirdeğinde enerji fotonlarının ortaya çıktığından bahsetmiştik. Radyatif katmanda ise bu fotonlar, alanda yer alan çeşitli parçacıklarla ilişkiye girer. Bu ilişki sonucunda enerji daha da üst katmanlara taşınmış olur. Çekirdekten dış katmanlara enerji aktarımı milyonlarca yıl sürerken; ışınım katmanından üst katmanlara yaklaşık 170 bin yılda bu transfer gerçekleşir. Bir sonraki katman ise konvektif katmandır.
3) Konvektif Katman
Işınım katmanının ardından Güneş’in katmanları arasında konvektif katman gelir. Konvektif katman pek çok açıdan destekleyici bir katman özelliğine sahiptir. Enerji transferi bakımından yardımcı olan, kendi ihtiyaçlarını dışardan elde etme açısından da yardıma muhtaç denebilir. Konvektif alanın sahip olduğu ısı seviyeleri çok ağır iyonları etkileşime sokma konusunda yetersiz kalır. Bu nedenle enerji iletimi için farklı bir kaynağa ihtiyaç duyulur. Konvektif katmanın ayırt edici özelliği ise burada ortaya çıkar. Bu alanda enerji madde halinde iletilmeye çalışılır ve bu oldukça kısa sürelerde yapılır.
Maddeler ısınmaya başlar ve ısındıkça yükselirler. Ardından soğuma süreci başlar ve tekrar alt tabakaya doğru yolculuk başlar. En genel anlamıyla bilimsel olarak bu olaya “bulgurlanma” adı verilmektedir. Konvektif katmana dair pek çok bilimsel görüş bulunmaktadır aynı zamanda. Bu görüşlerin en dikkat çekeni Dinamo Görüşü olma özelliği taşır. Teoriye göre Güneş’in manyetik alanının oluşumu tam olarak konvektif alanda gerçekleşir. Bu da doğal olarak konvektif alanın salt dikey olarak madde taşınan bir katmanın dışına çıkarır.
4) Fotosfer (Işık Küre)
Güneş’in katmanları arasında gözle görünen kısım “fotosfer” ismine sahiptir. Bu anlamıyla insanın ve tüm canlıların görebildiği alanın fotosfer olduğu söylenebilir. Fotosfer kendisinden önceki katmanlara nazaran daha düşük bir sıcaklığa sahiptir. Bilimsel çalışmalar sonucunda Güneş’in gözlemlenebilir kısımlarına ait görüntüler ortaya çıkmaya başlar. Günümüzde bu görüntülere topluca “Güneş lekeleri” ismi verilmektedir. Bu leke görünümüne sahip alanların diğer katmanlara ve bölgelere göre daha soğuk olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca belirtmek gerekir ki bu bölgeler sıcaklık seviyesinin daha da düştüğü alanlardır.
Bu nedenle manyetik alan gücü bu lekelerde daha üst seviyelerde seyreder. Güneş lekeleri kimi zaman bir gün varlığını sürdürürken kimi zamansa haftalarca kalabilmektedir. Fotosfer aynı zamanda güneş atmosferinin de başladığı ilk nokta olma özelliği taşır. Yüzeyin bu bölümde başladığı da söylenebilir ayrıca. İnsanlığın hayaller ve fanteziler kurmasına yol açan Güneş bölümü de tam olarak fotosferdir. Bir diğer isminin ışık küre olması bu anlamda şaşırtıcı değildir. Fotosfer dışında güneş atmosferinde 2 farklı katman daha bulunur.
5) Kromosfer (Renk Küre)
Kromosfer, fotosferden sonra gelen Güneş’in katmanları arasında yer alır. Aynı zamanda kromosfer, Güneş atmosferinin de ikinci halkasıdır. Bu katmanda sıcaklık değerleri yükselme eğilimi göstermeye başlar. 6 bin ve 10 bin K arası sıcaklık yükselmeleri fark edilir. Güneşin dışına yaydığı kırmızı dalgalar bu bölümde oluşur. Kromosfer’in adı da tam olarak buradan esinlenilerek ortaya çıkar. Hidrojen seviyelerinde yaşanan tepkimeler sonucu kırmızı renkte olduğu fark edilen ışık dalgaları süzülür. İnsanlık tarihinde ilginç dönüşümleri ve inanışları beraberinde getiren Güneş tutulması açısından da öneme sahiptir.
Güneş tutulması sırasında gözlemlenebilme fırsatı oluşur. Oldukça ince bir katman olarak insan gözü veya daha büyük astronomik araçlar ile fark edilmesi mümkündür. Ayrıca Kromosfer’in bir diğer adı “renk küre” olarak tanımlanır. Bunun sebebi şüphesiz kırmızı renginin çok yoğun bir şekilde hissedilmesidir. Günümüzde yapılan yeni bilimsel araştırmalar sonucu Güneş’in katmanları arasındaki sıcaklık dengesi değişmiştir. Öyle ki eski inanışa göre Güneş’in merkezine yaklaşıldıkça ısı artar, tersi durumda ise azalırdı. Yeni çalışmalar bu durumun tersinin olduğunu söylüyor.
6) Taç Küre (Korona)
Taç Küre ve bir diğer adıyla Korona katmanı, Güneş’in katmanları arasındaki son halkadır. Aynı zamanda Taç Küre, Güneş atmosferinin de son parçası olma özelliği taşır. Korona katmanı Güneş tutulmaları dışında gözlemlenemez. Kromosfer’in altında kalan Fotosfer’in güçlü renk yükü sebebiyle Taç Küre kolaylıkla görülemez. Buna bir diğer deyişle Fotosfer’in parlaklığı ve parıldaması altında gözle görünmeme de diyebiliriz. Astronomik araştırmalarda veya uzay seyahatlerinde incelenmesi ve görülmesi mümkündür. Bunun dışında Taç Küre için Fotosfer’in ışıltısı altında ezildiğini söylemek yanlış olmayacaktır.
Güncel son bilimsel çalışmalar ışığında Taç Küre’de sıcaklığın oldukça yüksek olduğu saptanmıştır. Bu sıcaklık seviyeleri tıpkı Güneş çekirdeği gibi maksimum seviyeleri gösterebilmektedir. NASA’nın yaptığı çalışmalar dahilinde bu bilgiler günümüzde kullanılmaya başlanmıştır. Korona katmanının bu denli sıcak olmasının altında yatan sebep ise manyetik alan olarak gösterilir. Manyetik alan ve basınç arası ilişki sonucu bu denli bir sıcak ortaya çıkar. Unutmadan eklemek gerekir ki bir önceki bölüm Kromosfer ve Taç Küre arasında bir geçiş bölümü bulunur.
This post is also available in: English Français Español Deutsch
Yorumlar (0) Yorum Yap