Mahkûm ve gardiyan olmanın psikolojik etkileriyle ilgili bir inceleme olan Stanford Hapishane Deneyi, Stanford Üniversitesi’nde psikolog olan Philip Zimbardo liderliğinde 1971’de yapıldı.
14 gün sürmesi planlanan Stanford Hapishane Deneyi’nde toplamda 24 kişiden oluşan bir grup üniversite öğrencisine uygulanacaktı. Ve bunun karşılığında denekler günde 85 dolar alacaktı. Deney kapsamında mahkûmlar gardiyanların emirlerini dinleyecek, gardiyanlar ise mahkumlara şiddet uygulamadan sert davranacaklardı. Deney, Stanford Üniversitesi’nin Psikoloji Departmanı’nın bodrum katında yapılan sahte hapishanede gerçekleşecekti.
14 Ağustos 1971 de her şey gerçek olarak düzenlendi ve mahkum denekler evlerinin önünde tutuklanarak hapishaneye götürüldü. Her şey gerçeğe uyarlanmış ve mahkumların parmak izleri aşınmış fotoğrafları tek tek çekilmiş, bileklerine zincirler vurulup,mahkum kıyafetleri giydirilmişti.Her bir mahkum için birer numara verilmiş ve gardiyanlar o numara ile mahkumlara seslenecekti.
Gardiyanlar ise tam bir gerçek gardiyan profilinde idi… Ellerine tahta sopalar,joblar verilmiş, mahkumlarla göz iletişimi kurmamaları için gözlükler takılmış ve gardiyan üniformaları giydirilmişti.
Deney öncesinde gardiyanları eğitirken şunları söylüyordu:
“Mahkumlar üzerinde can sıkıntısı hissi yaratabilirsiniz, bir dereceye kadar korku yaratabilirsiniz ve onların hayatlarını tamamen rastgele güçler tarafından, sistem tarafından, sizler ve bizler tarafından kontrol edildiği hissine kapılmalarını sağlayabilirsiniz. Ve kesinlikle özel hayatları olmayacak. Onların bireyselliklerini çeşitli yollarla ellerinden alacağız. Genellikle bunun sonucunda, kendilerini güçsüz hissederler, bunu bekliyoruz. Yani bunun sonucunda, biz tüm güce sahip olacağız, onlarsa hiçbir güce…”
Bu sahte hapishanede her şey o kadar gerçekti ki.. Deneyin 2. Gününde olaylar patlak verdi. Mahkûmlar gardiyanların emirlerine itaat etmek istemiyor; gardiyanlar ise sadist bir tutumla vahşi, korkunç bir hal almışlardı. Gardiyanların ilk zamanlarda uyguladıkları gizli şiddet sonrasında aşikar hal almaya başladı. Deney sürecinin 14 gün yapılması planlanırken rollerine kendilerini tamamen kaptıran deneklerin vahşet görüntüleri karşısında Philip Zimbardo, psikolojik deneyini 6. Gününde son vermeye karar verdi. Çünkü hapishane müdürü olarak rol alan Zimbardo bile bu deneyden fazlasıyla etkilenmişti.
Stanford Hapishane Deneyi’nde,insanların toplumun biçtikleri rol karşısında çok çabuk uyum sağladıklarını ve rolün gereğini otomatik olarak yapmaya başladıklarını görmemek mümkün değil. Vazifelerini yerine getirmek isteyen gardiyan öğrenciler, deneyde şiddetin olmayacağı vurgulansa bile gaddar bir tutum içinde olduklarını görüyoruz. Mahkumlarda ise görülen vicdansız ve acımasız davranışlara karşı bir pskilojik çöküş yaşanmıştır. Bazıları deney sürecinde ayrılmak isteyerek deneyi terk etmişlerdir.
Görüyoruz ki insanlar, bulundukları ortamdan etkilendikleri ve o yönde tepki verdikleri aşikar. İyi olan üniversite öğrencisi gardiyanların nasılda nasıl şeytana dönüştüklerini bu deneyde incelemeniz mümkün.
Tarihe geçen en önemli psikolojik deneylerden biri olan Stanford Hapishane Deneyi, bilim dünyasında çok tartışıldı ve deney karşıtı birçok makaleler yayınlandı. Tamamen insanın şeytani eğilimlerini gün yüzüne çıkaran güç otoriteri ön planda olan bu deney beyaz perdeye taşınmış ve “Das Experiment” adlı filmde Stanford Hapishane Deneyi konu alınmıştır.
Bu deneyde acımasızlığı ve güç otoriterliğinin verdiği sadistliği gördük! Peki ya siz böyle bir deneye katılmış olsaydınız, size verilen kimlikteki gibi gaddar ve acımasız olabilir miydiniz?
Yorumlar (0) Yorum Yap