İslamiyet Öncesi Türk Tarihi: Köklü Bir Tarihe Bakış

İslamiyet öncesi Türk tarihi hakkında ne kadar bilgiye sahipsiniz? İslamiyet öncesinde kurulmuş ve geniş bir coğrafyada hüküm sürmüş pek çok Türk devleti vardır. Bugün yaşadığımız coğrafyaya uzanan konar göçer toplumlardan yerleşik hayata geçen devletlere gelin birlikte bakalım. “İslamiyet öncesi kurulan Türk devletleri hangileridir?”, “Hangi coğrafyada hüküm sürmüşlerdir?”, “İslamiyet’i kabul eden Türk devletleri hangileridir?” sorularının cevapları yazımızda. İyi okumalar dileriz.

İslamiyet Öncesi Türk Tarihi

islamiyet öncesi türk tarihi

İslamiyet Öncesi Türk tarihi üzerine pek çok söylenti mevcuttur. Bunlar arasında en tahmin edilebilir olanı İslamiyet Öncesi Türk devletlerinin Anav, Afanesyevo, Kelteminar, Androno ve Karasuk çevresinde yerleştikleridir. İslamiyet’i kabul etmeden önce Orta Asya’da yaşayan Türk devletleri yarı göçebe şekilde yaşamaktadırlar. Tarih boyunca farklı farklı sebepler yüzünden sürekli geç eden devletlerden olmuşlardır.

İslamiyet Öncesi Türk tarihi meydana gelen göçler sayesinde Çin, Hindistan, Rusya, Orta Avrupa, İran ve Mısır topraklarına kadar yayılmış bir kökene sahiptir. Bu yayılmış göçler yüzünden tek bir coğrafya üzerinde çalışma yapmak neredeyse imkansıza yakındır.

İslamiyet Öncesi Türk Devletleri

I. Göktürk Devleti

Tarihte ismi geçen Türk devletlerinin pek çoğu İslamiyet öncesi kurulan Türk devletleridir. Bu devletleri yöneten kişilere “han, hakan, kağan, yabgu ve tanhu” kelimeleri kullanılır. Kağanın erkek çocuklarına yani gelecek kağana ise “tigin” ismi verilir. İslamiyet öncesi Türk tarihi aynı zamanda devlet yönetiminde kadınların söz sahibi olması ile de ünlüdür. Kağanla birlikte devlet yönetiminde “hatun” da yer almaktadır. Kağan sefere çıktığı tarihlerde devlet yönetimi hatuna bırakılır ve elçiler hatun tarafından karşılanır.

İslamiyet öncesi Türk tarihine ismini yazdıran devletler şu şekildedir:

Asya Hun Devleti (MÖ 220 – MS 216)
Avrupa Hun Devleti (370 – 469)
I. Göktürk Devleti (552 – 630)
II. Göktürk Devleti (682 – 745)
Uygurlar (745 – 840)
Avarlar (560 – 805)
Kırgızlar (840 – 1207)
Hazarlar (630 – 968)
Bulgarlar (583 – 665)
Karluklar
Türgişler (659 – 766)
Macarlar
Peçenekler
Oğuzlar
Kumanlar
Sibirler
Akhunlar

İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Coğrafyası

İslamiyet öncesi Türk devletleri genel olarak yarı göçebe bir halde yaşayan topluluklardır. Çeşitli savaşlar ve coğrafi koşullar sebebiyle sürekli yer değiştirmek zorunda kalmışlardır. Bu durum haklarında yeterli bilgiye sahip olmamızın önüne geçmektedir. Ancak her ne kadar sürekli konargöçer bir yapıda olsalar da genel olarak Orta Asya coğrafyasında yaşamlarını sürdürdüklerini söylemek hatalı olmayacaktır.

Göktürk Kitabeleri

Bugünün dünyasında Moğolistan sınırları içerisinde bulunmakta olan Göktürk Kitabeleri veya bir diğer bilinen ismi ile Orhun Yazıtları, tarihte Türkler tarafından yazıldığı bilinen ilk eserdir. Bu eser aynı zamanda millet olarak Türklerin isminin geçtiği ilk metindir. Kitabelerde devlet adamları halkına hesap vermektedir. Görev ve sorumluluklarının neler olduğu ve Türk töresi, geleneği üzerine bilgilendirmeler yazılmıştır. Komşular ile olan ilişkiler ve sosyal yaşantı üzerine bilgiler yazıtta yer almaktadır.

Türklerin devlet anlayışından bahsedildiği kadar Türkçenin gramer yapısı üzerine de bilgiler vermektedir. Göktürk Kitabeleri, 1889 yılında Moğolistan sınırları içerisinde yer alan Orhun Vadisi’nde keşfedilmiştir. Vilhelm Thomsen isimli Danimarkalı dilbilimci ve Rus Türkolog Vasili Radlof’un birlikte çalışması ile 15 Aralık 1893’te Danimarka Kraliyet Bilimler Akademisi ile dünyaya duyurulur.

İslamiyet’i Kabul Eden Türk Devletleri

islamiyet

İslamiyet’i kabul eden ilk devlet için net bir cevap verebilmek mümkün değildir. Çeşitli coğrafyalarda başka başka Türk devletleri İslamiyet’i kabul ederek tarihte yeni bir döneme geçiş yaparlar. Orta Asya’da kurulmuş olan Karahanlılar o coğrafyada İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir. Bunun yanı sıra İtil Bulgarları olarak geçen bir diğer Türk devleti de İslamiyet’i kabul eden devletlerden birisidir.

İslamiyet öncesi Türk tarihi Türk-Arap dostluğuna sahne olmamıştır. Ancak İslamiyet’in kabulü ile Arap devletleri ile Türk devletleri arasında çeşitli bağlar kurulmaya başlanır. Kurulan bu bağlar ilişkileri de güçlendirir. Arap devletleri Çin’de bulunan yeniliklerden haberdar olurlar. Bu haberdar olma durumu sayesinde Arap devletleri ile yakın ilişkiler kurmaya başlayan Türk toplumları da bu yenilikleri kullanmaya başlar. Bu yenilikler arasında barut, pusula ve kağıt da yer almaktadır.

Türkler İslamiyet’i kabul ettikten sonra kurulan Türk devletleri ise sırasıyla şu şekildedir: