Bajau Kabilesi: Suyun İçerisinde Yaşayan İnsanlar

Bajau Kabilesi dünyanın en ilginç adaptasyonlarından birine sahip insanlardan oluşuyor. Nefesinizi tutar ve yüzünüzü su dolu bir kaba sokarsanız, vücudunuz otomatik olarak dalış tepkisi denilen şeyi tetikler. Kalp atış hızınız yavaşlar, kan damarlarınız daralır ve dalağınız kasılır. Oksijeniniz azaldığında enerji tasarrufu yapmanıza yardımcı olan tüm reaksiyonlar yavaşlar.

Çoğu insan nefesini su altında birkaç saniye, bazıları ise birkaç dakika tutabilir. Ancak Bajau Kabilesi olarak bilinen insan grubu, yaklaşık 60 metre derinlikte 13 dakika boyunca su altında kalarak serbest dalışı uç noktalara taşımaktadır. Peki nasıl? Bajau Kabilesi ve ilginç yaşantılarına hep birlikte yakından bakalım.

Bajau Kabilesi Nerede Yaşamakta?

Dario Morelli, 2015

Sama-Bajau, Filipinler’deki Tawi-Tawi adalarının baskın etnik grubudur. Son elli yıl içinde, Filipinli Sama-Bajau’nun çoğu Mindanao’daki çatışma nedeniyle komşu Sabah’a ve Filipinler’in kuzey adalarına göç etmiştir.

2010 itibariyle, Sabah’taki en büyük ikinci etnik grubu oluşturmaktadırlar. Sama-Bajau, “Deniz Çingeneleri” veya “Deniz Göçebeleri” olarak da bilinirler.

Tarihlerinin çoğunda, Sama-Bajau kabilesi, denizci bir halktır, ticaret ve geçimlik balıkçılık yaparak deniz ürünleriyle yaşamaktadırlar. Teknede yaşayan Sama-Bajau kabilesi üyeleri, kendilerini saldırgan olmayan insanlar olarak görmektedirler. Teknelerini aynı zamanda evleri olarak kullanırlar. 2021’de yapılan bir genetik çalışma, bazı Sama-Bajau’ların Avustralasyatik atalarına sahip olduğunu ortaya çıkarmıştır.

Johor veya Gowa’dan geldiğini iddia eden köken mitleri, modern bilim insanları tarafından büyük ölçüde reddedilmiştir. Çünkü çoğunlukla bu krallıklar etnik farklılıkları açısından yakın zamanda kurulmuştur. Bajau’nun mevcut topraklarının yerlisi mi yoksa başka bir yerden mi yerleştiği hala tartışmalıdır.

2021 yılında gerçekleşen bir genetik çalışma, Filipinler ve Endonezya’nın Sama-Bajau’su arasında genetik bağ keşfetti. Bu genetik bağ, onları yaklaşık 15.000 ila 12.000 yıl önce Sundaland’ın batık kara köprüleri yoluyla Güneydoğu Asya anakarasından gelen topluluk olduğuna işaret etmektedir.

Bu onları, Avustralasya’ya bağlı avcı-toplayıcı grupların eski bir göçünün torunları olarak tanımlar. Bu popülasyonlar hem önceden var olan Negrito popülasyonlarıyla hem de daha sonra Austronesian halklarının gelen göçleriyle (aynı zamanda süreçte bir Austronesian dili benimseyerek) karışmıştır.

Genetik olarak Güneydoğu Asya anakarasındaki Lua ve Mlabri halklarının yanı sıra anakara Mindanao’daki Manobo halkıyla kümelenmişlerdir. Çalışma ayrıca, yaklaşık 1000 yıl önce başlayan Sama popülasyonları arasındaki minimal Güney Asya gen akışını da tanımlıyor.

Serbest Dalış Yetenekleri Nereden Geliyor?

James Morgan

Sama-Bajau, serbest dalıştaki olağanüstü yetenekleriyle tanınmaktadır. Dalgıçlar, su altında yaklaşık 15 dakika kalabilmektedir. Günde 5 saatten fazla “insanlarda bilinen en uzun günlük apne dalış süresi” ile dalmaktadırlar. Bazı Bajau’lar, denizde dalış ve avlanmayı kolaylaştırmak için erken yaşta kulak zarlarını bilinçli olarak yırtmaktadır. Bu nedenle birçok Sama-Bajau ileriki yaşlarında işitme güçlüğü çekmekte.

Suya bağlı yaşamlarıyla bağlantılı olarak bin yıldan fazla serbest dalış süredir. Bajau’ya yaşam tarzlarını kolaylaştırmak için çeşitli genetik adaptasyonlar kazandırmış gibi görünüyor. 2018’de yapılan bir araştırma, Bajau dalaklarının, karada yaşayan komşu bir grup olan Saluan’ınkinden yaklaşık yüzde 50 daha büyük olduğunu bulunmuştur.

Dalak derinlemesine kasıldığında kan dolaşımı yavaşlamaktadır. Nefes almasına izin veren hemoglobin açısından zengin kan depolamalarına izin verdiğini ortaya koymuştur. Bu şekilde çevre kabilelere göre daha uzun süreli dalışlar yapmaları mümkün olmaktadır.

Diğer bir “deniz çingenesi” grubu olan Moken’in üyelerinin su altı görüşü Avrupalılardan iyi olduğu bulunmuştur.

Bajau Kabilesi üyeleri hâlâ geleneklerini devam ettiriyor:

Birkaç Sama-Bajau hala geleneksel yaşam tarzına devam etmektedir. Genellikle beş küşüden oluşan çekirdek aileler yüzen evlerde (lepa, balutu ve vinta en yaygın türlerdir) yaşarlar. Yüzen evler, yakın akrabaların yüzen evleriyle birlikte seyahat eder, balık avlama seferleri ve törenlerde iş birliği yapar. Evli bir çift, eşlerin akrabaları ile birlikte denize açılmayı tercih edebilir.

Yılın belirli zamanlarında diğer filolarla (genellikle geniş akrabalara da aittir) ortak demirleme noktalarına (sambuangan denir) demir atarlar. Bu bağlama noktalarına genellikle bir yaşlı veya muhtar başkanlık eder. Bağlama noktaları, su kaynaklarına veya ada mezarlıkları gibi kültürel açıdan önemli yerlere yakındır. Genellikle düğünler veya festivaller gibi çeşitli törenler için Sama-Bajau klanlarının periyodik toplantıları vardır.

Diğer Sama-Bajau ve diğer etnik grupların karada yaşayan toplulukları ile periyodik olarak mal ticareti yapmaktadırlar. Sama-Bajau grupları balık tutmak, ticaret yapmak veya akrabaları ziyaret etmek çevre bölgelere seyahat ederler. Bunların başında Filipinler, Malezya ve Endonezya’ya seyahatleri gelmektedir.

Sama-Bajau kadınları ayrıca su otları, pirinç ve baharatlardan yapılan burak veya borak adı verilen geleneksel güneş koruyucu bir toz kullanırlar.