Lilith efsanesi eski Mezopotamya’ya kadar dayanmaktadır. Lilith kelime olarak Laila kelimesinden türetilmiş olup, hayalet ve dişi vampir anlamına gelmektedir. İnsan ve evrenin varoluşu tarih boyunca her dönem merak edilip, insanlar tarafından ilgi konusu haline gelmiştir. Bazı inanışlara göre Hz. dem’in ilk eşi Hz. Havva değil Lilith’dir. Sümer ve Babil mitolojisinde bahsedilen rüzgâr tanrıçası Lilitu olduğu tahmin edilmektedir. Gelin Lilith efsanesi hakkında merak edilenlere birlikte bakalım.
Her Mitolojide Farklı İsmi Olan Lilith’in İsimleri
Aka, Asur ve Babil mitolojisinin tanrıça İştar’ı ; Sümerlilerin aşk, bereket, savaş ve bilgelik tanrıçası İnanna. Kökenleri kuzeybatı Semitik tanrıça, Astarte’ye kadar dayanan; Astarte, Aştoret, Artemis, İsis, Venüs, Kibele, Anunit ve Atarsamain, Semiramis, Rhea, Leyla, Lilibet, Leilliel Magna Mater, Gecenin Kraliçesi, Kızıl Saçlı Kadın Scarlet, Gecenin Meleği, Red Sonya ve daha birçok isimle anılmaktadır.
Lilith’in Sembolleri Nelerdir?
Lilith efsanesi denilince ilk önce bakılması gereken şeylerin başında semboller gelir. Beş köşeli yıldız pentagram, kırmızı gül, kalp, dikili tahta kazık, meşe ağacı, meşe yaprağı, kırmızı renk, Venüs gezegeni, güneş çemberinin içinde ters çevrili pentagram, 5 ve 50 sayıları Lilith’in sembollerindendir.
Lilith’in gizemlerle dolu bir varlık oluşu onu birçok efsaneye ve mitolojiye malzeme haline getirmiştir. Lilith’e ilk kez Gılgamış Destanı’nda rastlanır. Lilith destanda gecelere ve yeraltının karanlık dünyasına hükmeden kötü kadın karakteri olarak anlatılıt. Babil, Pers ve Sümer mitolojileri ise Lilith’i baykuş, vampir kadın ve yılan olarak tasvir eder.
Bazı Kaynaklarda Lilith’in Hikayeleri Biraz Farklı
Tanah’taki son peygamberin kitabı Yeşeya’da ‘“Yabani hayvanlarla sırtlanlar orada buluşacak, tekeler karşılıklı böğürecek. Lilith oraya yerleşip rahata kavuşacak” yazar. Midraş Kitabı’nda, din bilginleri Adam’la yani dem’le beraber yaratılan ilk kadının Lilith olduğunu yazar. MÖ 7. yüzyılda yaşamış İşaya peygamberin referansına dayanarak yazılmış olan, Ölü Deniz Parşömenleri’ nde açıkça bir şekilde Lilith’in ismi geçer. Ortaçağ Yahudi’lerin kaselerinde ve bazı araç gereçlerinde motif olarak sıklıkla görülür. 8 ve 10. yüzyıllarda, Ben Sira Alfabesi adlı hicivli bir eserde de adı geçer. Hristiyan ikonografisinde, rönesans resimlerinin yılanlı kadını olarak sıkça karşımıza çıkar.
İşte O An: Lilith’in Yaratılışı
Lilith efsanesi başlangıcı için farklı görüşler vardır. İbranilere göre Tanrı, Hz. dem ve Havva’yı aynı anda topraktan yaratmıştır. Ancak Hz. dem’i saf topraktan yaratırken 1. yaratılmış kadın olan ismi Lilith diye anılan dişi yaratılışı sırasında farklı olarak saf toprağın yanında çöp ve tortu da kullanılarak yaratıldığı yazar. Bu yaratılıştaki farktan dolayı Hz. dem, Lilith ile uyumsuzluk çekmiş ve birlikteliklerinde hiçbir zaman huzurlu olamamışlardır.
Cennette Hz. dem bu birliktelikte her konuda söz sahibi ve hâkim olmak istemiş ve kendisini gökyüzüne, Lilith’i cennetteki ürün veren bereketli topraklara benzeterek, Lilith’in kendisine itaat etmesini istemiştir. İşte burada şeytan araya girer ve Lilith’i dem’e karşı kışkırtır çünkü iblisin Allah’a vermiş olduğu söz vardır. Bu söz, Bakara 34 “Hani biz meleklere ‘ dem’e secde edin’ demiştik. İblis dışında hepsi secde ettiler. O diretti, büyüklendi ve kâfirlerden oldu.” yazar. İblis’in Allah’a Hicr 33’de şöyle söylerdiğini yazar: “Kokuşmuş balçığın, kurumuş çamurundan yarattığın bir insana secde edecek değilim.” Arâf 17 ise “Sonra kesinlikle onlara önlerinden, arkalarından, sağlarından ve sollarından sokulacağım. Çoğunu şükredici bulamayacaksın” diye ekler.
İlk Feminist Lilith
Lilith efsanesi aynı zamanda feminizm için de önemlidir. İbrani mitlerinde, Lilith kendisiyle birlikte olmak isteyen Hz. dem’in üste pozisyon almasına karşı koyar. Cinsel ilişki esnasında altında olmak istemediğini ve bu durumu aşağılayıcı bulup “Neden seninle birlikte olayım? Ben de tıpkı senin gibi topraktan yaratıldım ve seninle eşitim” der. dem güç kullanmaya kalkıştığında, Lilith Tanrı’nın söylenmesi yasaklanmış olan gizli ismini üç kez ardı ardına tekrarlayarak Hz. dem’i ve cenneti terk etmiştir.
Bu durum, feministlerce otoriteye, ataerkilliğe ve baskıya karşı olan ilk kadın arketipi olarak belirlenir. Lilith dem’e karşı çıkması ile erkek egemenliğine son veren ilk feminist hareketi başlatmıştır. Cinsel eşitlik, kadınların cinsel bağımsızlığı ve öz farkındalık gibi değerleri öne çıkartarak kadın hareketlerinin ikonu haline gelmiştir. Anaerkil toplumlar, patriyarka ataerkillik dünyadaki topluluklara hakim olmadan önce sayıca fazlaydı. Anaerkillik, toplumda kadının etkili olma halidir. Bazı kaynaklara göre Lilith aslında Tanrı’ya duyduğu karşılıksız büyük aşkından dolayı Hz. dem’i istememiş ve öç almak için İblis’e yaklaşmıştır.
İtaatsiz ve Asi Lilith
Lilith efsanesi, Lilith’in itaatsiz ve asiliğini anlatır. Cennette eşini kaybeden Hz. dem yapayalnız kalmış ve uzun bir yalnızlıktan sonra Lilith’in özlemiyle, Tanrı’ya giderek Onu geri getirmesi için istekte bulunmuştur. Hz. dem şöyle der: “Eşim tarafından terk edildim ve ona ihtiyacım var.” Tanrı, Senoy, Sansenoy ve Semangelof adlarındaki üç meleğini Kızıldeniz’e göndererek onlardan Lilith’i geri getirmelerini ister. Lilith, çok sayıda şehvetli cinin yaşadığı bölge olan, Kızıl Deniz yakınlarında melekler tarafından bulunur. Lilith, şeytani bir varlık olan Şamael yani Lucifer ve onun cinleriyle ilişkiye girmiş, günde 100 taneden fazla Lilini veya Limlimi dünyaya getirerek birçok çocuk doğurmuştu.
Aynı zamanda asi melekler, düşen melekler olarak anılan ‘Nephilimler’ de Lilith’in soyundan gelmiştir. 3 melek Lilith’e “Tanrı, senin cennete gelip dem ile tekrar birlikte olmanı emretti” diye söylediler. “Aksi takdirde hemen burada, şu suda seni boğacağız ve Lilini veya Limlim adı verilen çocuklarından her gün 100 tanesini öldüreceğiz” diye tehdit ederler. Bunun üzerine Lilith onlara dönerek: “Bu halde, Kızıl Deniz’in yanında yatarken, dem’e dönüp onun için nasıl dürüst ve iffetli bir kadın olabilirim” der. Tanrı’nın teklifini reddeden ve itaat etmeyen Lilith “Tanrıya söyleyin, dem’le bir daha asla” yanıtını verir.
Lilith’in İntikam Yemini
İtaat etmeyen Lilith’in cevapları karşısında, Tanrı 3 meleğine onu cezalandırma emri verir. 3 melek tanrının emrini yerine getirmek için Lilith ve çocuklarını öldürmeye gittiklerinde Tanrı’nın dem için yeni bir kadın yarattığını adının Havva olduğunu ve dem’in çok mutlu olduğunu Lilith’e söylerler. Tanrı Lilith’in dünyaya getirdiği iblislerin her gün 100 tanesini öldürtüp onu cezalandırmaktadır.
Lilith hergün 100 tane cin çocuğunun ölümünü kabul eder ancak bu ona çok acı vermiştir. Sıra Lilith’in öldürülmesine gelince Lilith: “Beni öldüremezsiniz çünkü Tanrı bana erkek çocukların sünnet günü olan 8, kız çocukların ise 22. güne kadar koruma yetkisi vermişti” der. Tanrı benim çocuklarımı öldürdü, bende dem ile Havva’nın yeni doğan çocuklarını öldüreceğim diyerek intikam yemini eder. İntikam olarak, Tanrı’nın ona verdiği çocukları koruma yetkisini kötüye kullanacak ve erkek çocukları, sekiz gün içinde, kız çocukların ise yirmi iki gün içinde geceleri hayatlarını alacağını söyler ve ekler “Bundan böyle ölü doğan bebeklerin ölümlerinden ve beşik ölümlerinin ardında beni bilin.”
Lilith’in Üç Melekle Yaptığı Anlaşma
Lilith, canını almayan meleklere seslenerek, “Size söz veriyorum, yeni doğan bir çocuğun başucunda sizin isimlerinizin yazılı olduğu bir muska görürsem onun hayatını bağışlayacağım” der. Bunun üzerine meleklerle Lilith arasında bir anlaşma yapılır. Anlaşmaya göre, üç meleğin isimlerinin yazılı olduğu muska olmayan bir çocuğu öldüremezse, öfkeden kendi çocuklarından birini öldürecektir. Lilith, hem bebeklerin hem de annelerin de düşmanı olacak, hamile kadınlara, doğum yapmakta olanlara ve lohusa kadınlara zarar verecektir.
Lilith Lohusayı Görüp Evdeki Çocuğa Saldırır Mı?
Günümüzde bile bu efsaneden etkilenen Museviler, bebeklerini Lilith’in kötülüklerinden korumak için bir inanış olarak, Lohusa kadınlar akşamları evde yalnız bırakılmaz. Yastık altına bıçak ve muskalar konur ve çamaşır ipinde çocuk bezi bırakılmaz. Lohusalar saçlarına kırmızı kurdele bağlar, kırmızı renkli lohusa şerbetlerini kaynatılarak içerler. Çünkü Lilith’in lohusayı görüp o evde çocuk olduğunu anlayıp saldırmasından korkarlar. Anlatımın başka versiyonlarında ise Hz. Eyüp’e eziyet etmek için çocuklarını öldüren iblis ya da Türk mitolojisindeki Lohusa kadınların çocuklarını boğarak öldüren Albız aynı kişidir.
Anadolu kültüründe, kötü şanstan korunmak ve çocuklarının kaderleri iyi olsun diye lohusa kadınlar yıkadıkları çocuklarının bezlerini dışarıya asmaz ve lohusa şerbeti içerler. Ve… Yahudi kadınlar, kocaları Lilith’in emrindeki Succubus tarafından rüyalarda ortaya çıkan ve genellikle cinsel yollarla erkekleri baştan çıkarmak için bir kadın şeklini alan, iblis veya doğaüstü varlık tarafından büyülenmesin, tahrik edilmesin ve baştan çıkarılmasın diye yatak odası duvarlarına 11 rakamı ve “Havva içeri Lilith dışarı” yazarak Senoy, Sansenoy ve Semangelof adlı üç meleğin sembollerini işlerler.
“Adem ve Havva içeri gel, Lilith dışarı çık!”
Yeni doğan bir erkek çocuğun özellikle sünnet olup güvenliğe erişene kadar Lilith’e karşı korumak için kömür ya da soda ile çocuğun yattığı odanın duvarına bir çember çizilir ve çemberin içine de şu sözler yazılır: “ dem ve Havva içeri gel, Lilith, dışarı çık!” Bu tehlikenin önüne geçmek için uyuyan çocuğun dudaklarına parmaklarla vurulur. Böylece Lilith çocuğu terk edip kaybolur.
Lilith’in Şeytani Çocukları Kimler?
Meleklerin yanından ayrılmasından sonra Lilith cennete gece geri döndü. İntikam için dem uyurken onunla cinsel ilişkiye girdi ve tohumunu çaldı. Onun tohumuyla, melekler tarafından öldürülen çocuklarının yerini alması için toprağa bağlı şeytanlar olan Lilyumları doğurdu.
Lilith, gece yalnız yatan erkeklerin erotik rüyalarına girerek onları kurban seçiyor, baştan çıkarıyor sevişiyor hatta mastürbasyon yapan erkeklerin spermlerini emiyor hamile kalıyordu. Böylece daha fazla şeytani çocuklar Lilyum’ları dünyaya getiriyordu. Lilith’in insana benzeyen soyu başta dem olmak üzere insan erkeklerden kuyruksuz doğarken, cinlerden ise melezler doğuruyordu.
Alan Humm yorumlarında, Samuel Noah Kramer, 1938’de Sümer Gılgamış destanının yazılı olduğu killerden “kisikillillake” kelimesini “Lilith” olarak tercüme etmiştir. Metin, bu dişinin dallara tünemiş bir Zu veya Zuzu kuşu olduğunu ve köklerinde yaşayan bir yılan bulunan bir ağaç gövdesinde barındığını yazar. Cilt 4, sayfa 324 ‘te, ayakları kuş pençeleri olan bir kadının heykelini Lilith’in bir tasviri olarak yorumlar.
Cennetteki Yasak Elma ve Lilith
Lilith’in çocuklarının öldürülmesi ardından, Tanrıya karşı çok kinlenir. Şeytan ise Tanrı’ya verdiği sözde dem’in soyunu yoldan çıkartmak için bir yerden başlaması gerekir. Lilith Tanrı’nın dem, Havva ve kendisine söylediği “Sakın yasak meyveye dokunmayın” çağrısını biliyordu ve bir plan geliştirir. Tanrıdan öç almak için, dem ve Havva’nın cennetten kovulması gerekir, bunun için yapılacak şey ise bir şekilde ikna ettirip yasak meyveyi yedirmekti. İblisi bu konuda harekete geçirir, yasak meyveyi demle birlikte tatmaları için Havva’yı ikna ettirir. Böylece Tanrı’nın emirlerine uymayan insanların zaafından yararlanarak, onları günaha sürükler. Bazı bilgilere göre de elmayı şeytan değil, Lilith’in kendisi yedirir. Bu durumda öç alır ve cennetten kovulmalarını sağlayarak, ölümlü olmalarını sağlar.
Eski Ahit ise konuyu şöyle anlatır:
3:1 RAB Tanrı’nın yaratmış olduğu yabani hayvanlar arasında en kurnaz olanı yılandı. Yılan kadına, “Tanrı gerçekten, bahçede bulunan ağaçlardan hiçbirinin meyvesini yemeyin dedi mi?” diye sordu.
3:2 Kadın “Bahçedeki ağaçların meyvelerinden yiyebiliriz” diye yanıtladı.
3:3 Ama Tanrı, “bahçenin tam ortasında bulunan ağacın meyvesini yemeyin, ona dokunmayın; yoksa karşılığında ölürsünüz” dedi.
3:4 Yılan ona, “Kesinlikle ölmezsiniz” dedi.
3: 5 Çünkü Tanrı bilmektedir ki, o ağacın meyvesinden yediğiniz an gözleriniz açılacak, iyiyle kötüyü görerek Tanrı gibi olacaksınız.
3:6 Kadın ağacın güzel, meyvesinin yemek için uygun ve bilgelik kazanabilmek için çok çekici olduğunu fark etti. Meyveyi dalından koparıp yedi. Yanındaki kocasına verdi, o da yedi.
3:7 İkisinin de gözleri açıldı.
3:22 Sonra, “ dem iyiyle kötüyü bilmekle bizlerden biri gibi oldu” dedi. Bundan sonra yaşam ağacına uzanıp meyve alabilmesine, yiyip ölümsüz olmasına izin verilmemelidir.
Ve Lilith Ölüm Lanetinden Kurulur
Lilith, dem’in Aden Bahçesi’nden kovulmasından çok öncesinde ayrıldığı için, Havva ve dem’in maruz olduğu ölüm lanetinden de bu sayede kurtulmuştur. Çünkü O meyveden hiç tatmamıştır. Modern zamanda Lilith feminizmin bir simgesi haline gelmiştir. Lilith efsanesi ardından Lilith isminde dergiler çıkmış, kafeler açılmış ve sadece kadın müzisyenlerin katılabildiği ‘’Lilith Fair’’ adlı müzik festivalleri yapıldı. İdeal kadın olarak bilinen Havva gibi olmayı reddeden kadınlar, bu tepkilerini dile getirmek adına, doğan kız çocuklarına Lilith ismini verdiler.
This post is also available in: English
Yorumlar (0) Yorum Yap