Astroloji ile aranız nasıl? Kahve falı tutkunu musunuz yoksa öylesine açtığınız bir burç yorumu tam sizi mi anlatıyor? Arkadaşınıza eğlencesine fal baktırdığınız ve tam olarak size ait bilgileri mi söyledi? Yoksa bunların hepsi evrenin bir enerjisi mi? İşte tüm bu sorulara tek bir cevabımız var. O da Barnum etkisi.
Ringling Bros. and Barnum & Bailey sirkinin kurucularından olan, sirklerde insanlara karakter analizi yaptığını iddia eden ve çeşitli gösteriler yapan P. T. Barnum’a ithafen Barnum Etkisi olarak da bilinir. Ayrıca Forer etkisi olarakta bilinin bu etki herkes ya da her durum için geçerli olan yargının sadece belirli bir kişi ya da durum için kullanılması olarak tanımlanır. Forer bu etkiyi öğrencileri üzerinde yaptığı deneyle açıklamıştır. Deneyi anlatmadan önce aklınıza şu soru takıldı değil mi? Neden Forer değil de daha çok Barnum etkisi geçiyor? İnanın bende araştırdım net bilgi yok. Sanırım Barnum biraz üzerine konmuş çalışmanın. Eğer net bilginiz varsa yorumlarda bildirin blog yazısına ekleme yapabilirim. Şimdi gelelim deneyin detaylarına.
1948 yılında verdiği derste öğrencilerinin tümüne aynı falın yazılı olduğu kağıdı dağıtan B.R. Forer, öğrencilerinden kağıtta yazanların kendilerine ne kadar uyup uymadığını değerlendirmelerini ister. Öğrencilere dağıtılan kağıtta şunlar yazıyordur:
“Başkalarının sizi beğenmesine, size hayran olmasına ihtiyaç duyuyorsunuz, ama aynı zamanda kendinize karşı eleştirel olmaya da eğilimlisiniz. Kişiliğinizin bazı zayıf yönleri var ama genelde bunları telafi etmeyi başarıyorsunuz. Kendi yararınıza çevirebileceğiniz halde kullanmadığınız önemli bir kapasiteye sahipsiniz. Dışardan disiplinli ve özgüvenli gözükürken, içten içe kaygılı ve güvensizsiniz. Bazen doğru kararı verip vermediğiniz ya da doğru şeyi yapıp yapmadığınız konusunda kafanızda ciddi şüpheler uyanıyor. Belli bir miktarda değişiklik ve farklılığı tercih ediyorsunuz; kısıtlamaların, sınırlandırmaların içinde kalmak sizi mutsuz ediyor. Bağımsız bir düşünür olmakla gurur duyuyorsunuz ve başkalarının iddialarını tatmin edici kanıt olmadan kabul etmiyorsunuz ama kendinizi başkalarına açarken çok açık, çok içten olmayı akıllıca bulmuyorsunuz. Bazı zamanlar dışa dönük, sokulgan ve sosyalsiniz; bazı zamanlarsa içe dönük, sakıngan bir kapalı kutu oluyorsunuz. Bazı çok gerçekdışı arzularınız var.”
Öğrenciler kağıtta yazılanlara 1 ile 5 arasında bir puan verir.
1.Beni hiç yansıtmıyor.
2.Beni pek yansıtmıyor.
3.Beni az çok yansıtıyor.
4.Beni biraz yansıtıyor.
5.Beni tamamen yansıtıyor.
1.Beni hiç yansıtmıyor.
2.Beni pek yansıtmıyor.
3.Beni az çok yansıtıyor.
4.Beni biraz yansıtıyor.
5.Beni tamamen yansıtıyor.
Şeklinde bir puanlandırma sistemi oluşturur. Sınıfta yapılan değerlendirme sonucu herkes için kağıtta yazanların 4.20 civarında doğru olduğu ortaya çıkar. Forer’in bu çalışmasında insanların çok genel, hemen hemen herkese uyabilecek sözleri, biraz övücü bir tonda ise rahatlıkla kendilerine özgüymüş gibi algılamaya eğilimli olduklarını gözler önüne sermiş oldu.
Bu deney Forer’dan sonra çeşitli bilim insanları tarafından bir çok denekle yapılmış ve gene aynı sonuçlar alınmıştır. Bu etkinin sebebi ise, insanların kendileri hakkında özellikle de bir şeyler duymaya olan kör edici ihtiyaçlarıdır. Olumlu düşünce ve biriciklik yanılsaması olarak açıklanan bu durum astroloji gibi, grafoloji gibi, falcılık gibi bilimsel olarak objektifliği kanıtlanamamış pek çok alana gösterilen yoğun rağbetin temelinde yatan en güçlü mekanizmalardan birini açığa çıkarıyor. Örneğin balık burcu için “Balık kadını aldatılmaktan nefret eder.” gibi bir önerme yazıldığında bu önerme tüm kadınlar için geçerli olmasına rağmen balık burçlarına hitap edilmesi aslında onlar üzerine yapılmış bir Barnum etkisidir.
Kısacası herkesin kişiliği farklıdır, fakat genel ifadeler tüm kişilikler ile örtüşmektedir. Barnum etkisini belki kendinizi daha iyi hissetmek için kullanabilirsiniz. Fakat onun yerine daha güzel şeyler yapın; kitap okuyun, müzik dinleyin ne dersiniz?
Yorumlar (0) Yorum Yap