Kolayca Kandırılmanızı Sağlayabilecek Fenomen: Barnum Etkisi 

Barnum Etkisi; 19. yüzyılda yaşamış sirk kurucusu, insanları sirkinde ‘ucubeler’ olarak başka insanları eğlendirmek için onlara sunan P. T. Barnum’un, şov dünyasında attığı etkileyici adımlardan esinlenerek tanımlanmış psikolojik bir fenomendir. Kişiye has karakteristik özellikler gibi görünen ama aslında çok genel, tüm insanlara indirgenebilecek kişilik özellikleri yaratmak anlamına gelir.

Barnum yarattığı illüzyonlarla aslında bariz olan yalanlarını çok büyük çaptaki seyirciye sunarak onların kandırılmak için kendisine para vermelerini sağlamış ve bu başarısıyla da usta bir eğlence adamı olarak nam salmıştır. Barnum’un 19. yüzyılda yarattığı kandırma mekanizmasından günümüzde falcılar, hipnozcular, burç yorumcuları gibi mistik kişilik okuyucuları faydalanmaktadır. Bu tarz insanların başvurduğu en klasik hile, bir insanı tanımlarken var olan tüm kişilik özelliklerini kullanmaktır. Falcıya gittiğinizde size şunları söyleyecektir:

“Aslında içine kapanık bir insansın, ama yeri geldiğinde açık sözlüsün de.”
“Espri anlayışın çok kuvvetli ama ne zaman ciddi olacağını da bilirsin.”
“Çok güvendiğin birkaç kişi var.”
“Sezgilerine güvenirsin ama mantığı da elden bırakmazsın.”

Burada falcı kişilik özelliklerinizle ilgili mümkün bir sürü farklı tez ileri sürer, siz de sizin için doğru olan kısımlarını dikkate alarak falcının bilgeliği karşısında şaşırırsınız.

Psikolog Bertram Forer, öğrencilerine bir kişilik testi yaptığını ve kendilerini tanımlayan ifadeleri 1-5 arasında toplayarak bir skora ulaşacaklarını söylemiştir. Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi bu testte de hemen hemen herkesin kendine fazlaca uyarlayabileceği, genel, sık rastalanan kişilik özellikleri belirtilmiştir ve öğrencilerin çoğu testin kişiliklerine neredeyse yüzde yüz uygun düştüğünü söylemiştir. Forer bu testle Barnum etkisini bir kez daha kanıtlamıştır.

Neden Bu Kadar Kolay Kanıyoruz?

Kişisel Geçerlilik Etkisi’ne göre bizim için kişisel veya önemli olan ifadeler içeren tanımlamaları kabulleniyoruz. Yani bizimle ilgili bir tahmin, gerçekçi veya geçerli olmasa bile bizim kendimizle ilgili beklenti veya tanımlamalarımıza uyuyorsa onu kabul etme eğilimi sergiliyoruz. Bu durumda falcıların bize söylediği bütün gerçek dışı tahminlerin arasında tek bir doğru tahmin varsa, bu o falı ciddiye almamız ve üzerine düşünmemiz için yeterli oluyor.