Latince kelimeler, birçok kitabın ön kapağında yer almaktadır. Günümüzde “ölü dil” olarak değerlendirdiğimiz Latince, tam anlamıyla ölü sayılmaz. Edebikelama ihtiyaç duyan bir yazar da Latince kelimeler kullanmayı tercih edebilir. Bir sanat eserini incelerken bazı Latince kelimeler gözümüze çarpabilir.
Günlük yaşamımızda sıkça karşımıza çıkması olası bazı Latince kelimeleri ve kelime öbeklerini sizler için derledik.
Latince Kelimeler
Ad Hominem
İstişareler içerisinde, argümana değil, tezi öne sürenin şahsına yönelik verilen reaksiyondur. “Kişinin aleyhinde” demektir. Tartışma içerisinde önermeyi/tezi çürütmek veyahut karalamak maksadıyla, yanlış argüman üretmenin açıklamasıdır. Aldatan bir kimsenin kendini savunması olarak “Eve ekmek getiriyorum.” argümanını kullanması, ad hominem için bir örnek olabilir.
Carpe Diem
Şair Horatius’un şiirinde geçen bu Latince kelime, günün hasadı olarak kullanılmışsa da, Türkçede “günü yaşa, anın tadını çıkar” anlamına gelmektedir. Şuandaki fırsatların tadını çıkarmayı anlatır. Zamanında YOLO (You Only Live Once- Bir kere yaşıyorsun) olarak karşımıza çıkan İngilizce kısaltmanın veya “Bir kere mi geleceğiz dünyaya?” deyişlerinin Latince karşılığı da diyebiliriz. Horatius’un şiirinde ise; “Carpe diem, quam asgari credula postero.(Günü topla, yarına olabildiğince az güven.)” olarak karşımıza çıkar.
Alter Ego
Latinceden “diğer benlik” olarak çevirebileceğimiz bu kelime, bir kişinin alternatif benliğini anlatır. Bruce Wayne’nin alter egosu Batman’dir.
Pater Familias
Aile babası olarak çevirebileceğimiz bu kelime, tam olarak “evin direği” anlamında kullanılır. Roma aile yapısında, aileyi geçindiren ve temsil eden kişidir.
Bonus
Bugün, bir şeyin karşılıksız verilen eki, hediyesi ve primi anlamlarında kullandığımız bonus, Latince’de “iyi” sıfatını ifade eder.
Magnum Opus
Bir kişinin “en iyi işi” için kullanılan bu deyiştir. İngilizce’de “masterpiece” olarak belirtilen ifadenin Latince’deki karşılığıdır. Örneğin, Mona Lisa, Leonardo da Vinci’nin magnum opus eseridir.
Tabula Rasa
Latince kelimeler listesinin bir diğer kelimesi tabula rasadır. Zihnin, doğuştan “boş levha, boş kağıt” olduğunu ifade eden deyiştir. Deneyimlerden etki görmemiş bir kişi için kullanılır.
Persona
Romalı tiyatrocuların kullandığı maskenin de adıdır. Günümüzdeki, kişiliğe atfedilen anlamı, rolden role değişen farklı maskelerden gelmektedir. Bulunulan ortamdan ve toplumsal rollerden nasibini daha çok alır. Yanınızda şakacı olan biri, iş yerinde gayet ciddi bir tutum takınabilir. Bu durumda, kişi iş ortamı için kendine persona geliştirmiştir.
Optimus
Bazı firmaların markası veya sloganı olarak karşımıza çıkan bu kelime, Latince’de “en iyi” anlamına gelir. Hiyerarşik olarak, “iyi”den daha iyidir.
Maximus (Maksimus)
Gladyatör filminin ana karakteri olarn “Maximus”a pek çoğumuz aşinayız. Maksimum halini günlük konuşma dilimizde de sıkça kullanıyoruz. Latince’nin yapısına uygun olarak erkekler için maximus, kadınlar için maxima, cinsiyet belirtmeyen durumlarda da maximum olarak karşımıza çıkan bu kelime “en büyük” anlamında dilimizde karşılığını bulabilir.
Mea Culpa
Tam çevirisi “benim hatam” demektir. Suçun, günahın, hatanın kabulüdür.
Ad Hoc
Sadece belirli bir sorun için özel olarak düşünülmüş elzem çözümdür. Başka amaçlar için uyarlanamaz. Belirlenmiş durumu kurtarmaya yöneliktir.
Acta Non Verba
Geminin limana getirilmesi durumudur. Kaptan, dalgalarla nasıl boğuştuğunu anlatadursun, geminin sahibi geminin limanda olup olmadığına bakar.
A Priori
Doğruluğu veya yanlışlığı deney yapılmadan sağlanan önermeler için kullanılan bir tanımlamadır. Bir nevi önyargıdır. Teoriktir.
A Posteriori
Sonradan gelen bu bilgi, deneyimlerle kazanılmış ya da algının gelişmesiyle elde edilmiş bilgiyi ifade eder. Teorik değildir.
Ipso Facto
“Gerçeğin kendisi tarafından” diye çevrilen bu terim, argümana delilin sunulmasına gerek olmadığını ifade eder. Canlılar ölümlüdür dolayısıyla; insan, doğası gereği ölecektir. Bunu kanıtlamak için can almaya gerek yoktur.
Bona Fide
Salt iyi niyettir. Dürüst ve samimi bir niyetle yapılan işi ifade eder.
Coitus Interruptus
Cinsel ilişkide, boşalmadan önce penisin, vajinadan çıkarılma durumudur.
Ad Infinitum
“Sonsuza dek”, “sonsuza kadar” anlamlarına gelir.
A Fortiori
“Güçlüden gelen” anlamına gelir. Gündelik dilde “haydi haydi” olarak kullandığımız cümlenin temel mantığıdır. Günde iki kitap bitirme alışkanlığı olan biri ; ertesi gün bir kitabı haydi haydi bitirecektir. Kısaca, daha güçlü bir argüman, güçlü bir argüman içindeki durumu tanımlamasıdır.
Ceteris Paribus
Bir varsayımsal ifadede, “diğer tüm durumların sabitliği”ni ifade eden Latince bir terimdir. Ekonomik durumların analizinde daha sık kullanılır.
Ecce Homo
“İşte insan!” ünleminin Latincesidir. Roma’nın Yahudi vilayeti valisi Pontius’un, İsa’yı çarmıha germeden hemen önce, insanların karşısına çıkararak söylediği cümle olduğu rivayet edilir.
Curriculum Vitae
“Yaşam yolu” olarak Türkçe’ye çevirebileceğimiz bu tamlama, özgeçmiş olarak kullandığımız “CV”nin, açılmış halidir.
Persona non Grata
“Hoş karşılanmayan kişi” anlamına gelir. Diplomaside, ülke sınırları içerisinde bulunulması istenmeyen kişi için kullanılır.
Post Script
Tam çevirisi “yazıdan sonra”dır. “PS” olarak kullandığımız, dipnot ibaresinin açılmışıdır.
Et Cetera
Tam anlamı “ve diğerleri”dir. Dilimizde kullandığımız “ve bunun gibi (vb.)” ile aynı kullanıma sahiptir. Cümle sonunda “etc” var ise, “et cetera” kısaltılmıştır.
De Facto
“Fiilen” olarak Türkçe’de karşılığını bulur. Pratikteki durumu açıklar. Kuzey Kıbrıs, uluslar arası kanunlarca Kıbrıs’a bağlı olsa da “de facto” olarak Kuzey Kıbrıs Türkiye Cumhuriyeti’ne bağlıdır.
Non Serviam
“Hizmet etmeyeceğim” olarak çevrilen bu deyişi, Lucifer’in Tanrı’ya söylediği rivayet edilir. Tanrı’nın kelamına karşılık hür iradedir; başkaldırıştır.
Non Sequitur
Sonucu, öncülleri tarafından desteklenmeyen geçersiz argümandır. Tam çevirisi “takip etmez” demektir. Basitçe, mantık hatasıdır. Örnek olarak; Kanatları olan bütün hayvanlar uçabilir. Penguenlerin kanatları vardır; dolayısıyla penguenler de uçabilir, önermesi non sequitur’dur.
Vice Versa
“Tam dersi de geçerli” demek olan kelime öbeğidir. Bir ifadenin çift yönlü gidebileceğini anlatır. “Buradan eve gidebilirim ve vice versa.” denildiğinde; eve gitmeme ihtimali olduğunu da anlarız.
Ergo
“Bu nedenle, öyleyse” anlamına gelen bu kelimeyi, Descartes’in “Düşünüyorum, öyleyse varım.” cümlesinde görürüz; “Cogito ergo sum.”.
Ibid.
“Bahsi geçen, mevzubahis, daha önce bahsedilmiş” anlamına gelen ibidem’in kısaltılmışıdır. Kitap, makale gibi, kaynakça veya referans belirtilen durumlarda kullanılır.
Exempli Grata
“Örneğin” demektir. Kısaltması olan “e.g.” cümlede, bir örneklendirme durumur.
Mens Rea
“Suçlu zihniyeti” anlamına gelir. Hukukta, suçun kasıtlı mı kasıtsız mı olduğunu belirler. Zanlının, trafikte, aniden önüne çıkan birine çarpması durumu ile bilhassa kişinin üzerine sürmesi durumunda; mens rea olan durum kişinin üzerine bilerek sürüp, kasıtlı olarak öldürmesidir.
Citius Altius Fortius
Modern Olimpiyat Oyunları’nın sloganıdır; “Daha hızlı, daha yukarı, daha güçlü” anlamındadır.
SPQR
Senatus Populusque Romanus’un kısaltmasıdır. “Roma Halkı ve Senatosu” demektir. Roma Cumhuriyet döneminde, yasama organının armasıdır.
Corpus Delicti
Ortada bir suç olduğunun ispat edilmesi için gerekli olan kanıt gösterme ilkesini anlatır. İşlenmiş bir cinayette suçun temel unsuru olan beden “corpus delicti”dir. Öldürülmüş kişinin bedeni delil kabul edilir.
Argumentum Ad Ignorantiam
Yanlışlığı kanıtlanamayan bir durumun, doğru olduğunu savunmak veya doğruluğu ispat edilemediği için bir şeyin yanlış olduğunu öne sürmektir. “Cehalete başvuran tez” olarak çevrilebilir. Genelde söylemlerde çok sık olarak ortaya çıkar. Günlük hayatımızda pek çok kez karşımızadır. Hiç kız arkadaşı olmamış bir bireyin, kadınlardan hoşlanmadığı düşüncesi, buna bir örnek olabilir.
Id Est
“Yani”dir. Karşımıza, (i.e) olarak çıkar. (e.g) bir örnekleme ifade ediyorsa, (i.e.) de beraberinde açıklama getirecektir.
Status Quo
Bir olgunun, şimdiki zamandaki halini korumasıdır. Bir nevi devamlılıktır. Statüko olarak dilimizde mevcuttur.
Arbor
İngilizce’ye geçerken, bir ağaç türünü tanımlasa da Latince’deki anlamı “ağaç”tır. Atatürk Arboretum’undan bahsettiğimizde; buradaki arboretum, ağaçlar için bir alan anlamına gelir; yani orman.
Aradan iki binden fazla süre geçmesine rağmen Roma’nın dilimizdeki etkisi, bazı Latince kelimeleri kullanırken hala devam etmekte.
This post is also available in: English
Yorumlar (0) Yorum Yap