Temel İlişkilendirme Hatası: Neden Kötü Bir Hayat Seçimi Yapıyorsunuz?

Aylardır vizyona girmesini beklediğiniz film sonunda vizyona girdi. Akşama planınızı yaptınız ve filmi izlemek üzere yola çıkıyorsunuz. Maalesef akşamki keyfinizi etkileyecek, filme olan merak ve motivasyonunuzu olumsuz yöne çeken bir durum ile karşı karşıyasınız: trafik.

Aslında trafik ile sürekli başınız dertte ve bu durum alışkanlık yaptığı için normalde sinirlenmiyorsunuz bile. Ancak film için durumların pek iyiye gitmediği ortada. Filme yetişmek için sarf ettiğiniz çaba ve film için oluşan merak bütün duygularınızı kıskacı altına alıyor ve şunu düşünmekten geri kalamıyorsunuz:

“Bu benim hatam değil! Yağmur yağıyor ve deli gibi trafik var! Genelde asla geç kalmam.”

Temel İlişkilendirme Hatası Tekrar Çarpıyor

“Temel ilişkilendirme hatası ” kendimizi yargılamakla başkalarını yargılamanın nasıl farklı olduğunu açıklıyor. Aslında hepsi bizim ön yargımız.

Bu bilişsel ön yargı birkaç formda karşımıza çıkıyor. Birincisi, işler kötü gittiğinde ortaya çıkar. Batırdığımızda, kontrolümüz dışındaki şartlar nedeniyle olayların olduğuna inanıyoruz. Ancak, diğerleri başarısız olduğunda bunun kötü seçimlerin ya da birinin kötü bir insan olmasının bir sonucu olduğunu düşünme eğilimindeyiz.

Örneğin, filme geç kalmanın hava koşullarından kaynaklandığını, kontrol edemediğiniz bir şey olduğuna inanıyordunuz. Ancak, geç kalan diğer sinemaseverler için aynı yargıyı oluşturamıyorsunuz. Onu neyin geciktirmiş olabileceği konusunda hiçbir fikrin olmamasına rağmen kaba bir insan olduğunu varsaydınız.

İkinci tür temel ilişkilendirme hatası ise işler iyiye gittiğinde ortaya çıkar. Başarılı olduğumuzda, bunun yeteneğimizin ve sıkı çalışmamızın sonucu olduğuna inanmaya meyilliyiz. Bu doğru olabilir, ancak diğerleri başarılı olduğunda ön yargımız bize diğer kişinin şanslı olduğunu veya bir şekilde ayrıcalıklı olduğunu düşündürme eğilimindedir.

Neden Bu Kadar İki Yüzlüyüz? 

Peki kendimize şüphe avantajı sağlama eğilimimiz nedir?

Öncelikle, tüm bilgilere sahip olmadığımız zaman olanları net bir şekilde görmek zordur. Sadece çevremizdeki dünyanın bir şeridini görüyoruz. Başkaları hata yaptığında, onları sorunun en açık nedeni olarak görürüz. Ayrıca olabilecek her şeyi görmüyoruz. Kendi hatalarımıza gelince, kontrolümüz dışındaki faktörlerin tamamen farkındayız, bu yüzden neden tökezlediğimizi anlıyoruz.

Diğer taraftan, başarılarımızı mükemmelliğimize atfetmek kendimize olan güvenimizi arttırıyor, kendimizi iyi hissettiriyor ve çevremizdeki insanlar arasındaki itibarımızı artırıyor.

Güven artışının bize fayda sağlayabileceği ve hatta evrimsel bir amaca hizmet edebileceği ortaya çıktı. Araştırmacılar bunun, yapabileceklerimiz hakkındaki algımızı değiştirirken yararlı riskler almamıza yardımcı olabileceğine inanıyor.

Örneğin, işsiz üniversite mezunları üzerinde yapılan bir araştırmada, başarılarını kendilerine atfedenlerin, iş bulma konusunda başarısız olmaları nedeniyle kendilerini suçlama eğiliminde olan öğrencilere göre daha fazla olduğu ortaya çıktı.

Değiştirme Şansını Deneyin

Temel ilişkilendirme hatası bazı yararlara sahipken, başkaları hakkında nasıl düşündüğümüz konusunda bir dezavantajı vardır. Bu eğilimin farkında olmak, onu yerine koymamıza yardımcı olabilir. Önyargının en iyisini elde etmediğinden emin olmak için iki yol var:

Şu anda bu cümleyi okuyabilmeniz için tam olarak kaç şeyin doğru gitmesi gerektiğini kavradınız mı? Büyük patlamadan bu yana geçen 13.8 milyar yılda, milyarlarca gezegen, iki milyon yıllık insan evrimi, milyonlarca özel bir spermi yapılan tek bir yumurtaya yerleştirdi. O da sen oluyorsun. Bu kozmik piyangoyu kazanma ihtimali akıllara durgunluk veriyor. Ve en iyi yanı, bu olayların gerçekleşmesiyle hiçbir ilgin yok.

Ayrıca insanlık tarihinin en güvenli, en sağlıklı, en iyi eğitimli, en adil zamanında hayattaydınız. Tabii ki, dünyadaki işler mükemmel olmaktan uzak, ama ortalama bir insan için, şimdi tarihin diğer zamanlarından çok daha iyi.

Kontrolümüz dışında ne kadar çok şeyin doğru gitmesi gerektiğini hatırlamak, daha minnettar hissetmemize yardımcı olabilir ve bize ne kadar şanslı olduğumuzu hatırlatır. Tüm yaşamlarımızda şansın oynadığı rolle ilgili aynı tutum, daha tarafsız bir bakış açısı geliştirmemize yardımcı olabilir.

Araştırmalar, başkalarının hızlı bir şekilde yargılanmasını yaparken temel ilişkilendirme hatasına düşme ihtimalimizin daha yüksek olduğunu gösteriyor. Bir sonraki sefere kendinizi başkalarının davranışları için eleştirel bulduğunuzda, yaptıkları şey yerine kim olduklarını düşünerek biraz empati yapmaya çalışın.
Empatinin temel ilişkilendirme hatasını azalttığı bulundu.

Yargılamak için bu kadar hızlı olmadan önce, neden birisinin belirli bir şekilde davranabileceğinin ardında alternatif bir hikaye bulmaya çalışın. Hikayenin biraz saçma olması önemli değil, muhtemelen kendinizi görebileceğiniz bir senaryo bulacaksınız.

Sadece İnsanlar!

Temel ilişkilendirme hatası yapmak için insanlar birbirine bağlı gibi görünüyor. Bu güvenimizi ve itibarımızı güçlendirerek hayatta kalmamıza yardımcı olmak için gelişti. Bununla birlikte, modern toplumda, bu bilişsel ön yargı bize ve diğerlerine bize hizmet ettiğinden daha fazla zarar verebilir. Bizim sakinliğimizi kaybetmemize, öfkemizin yan etkileri nedeniyle daha fazla belaya girmemize veya izin verirsek günümüzü mahvetmemize neden olabilir.

Ancak bu ön yargı bizim kaderimiz değil. Bu eğilim ile mücadele etmenin ve daha mutlu, daha empatik bir yaşam sürdürmenin yolları var. Bir sonraki sefere sabrını kaybetmek üzere olduğun bir şeyi yakaladığında, onları kötü biri olarak yargılama, onların da senin gibi insan olduklarını unutma. Onlara şüphe avantajını ver ve biraz çaba sarf etse bile kendini onların yerine koy. Her şey daha iyi olacak.

Kaynak.